Yazar: Yunus Emre Aydınbaş (Öğr. Gör. Dr., Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi)
2024 yılı İslam İktisadı Tez Ödülü kazandıran tez çalışması, zekâtın Türkiye’deki tarihsel ve güncel uygulamalarını kapsamlı bir şekilde ele alarak, önemli bir iktisadi kaynak olan zekâtın toplum yararına daha etkili ve verimli kullanılmasına yönelik politika önerileri sunmayı hedefliyor. Tez, Türkiye Cumhuriyeti’nin yüz yıllık tarihindeki zekatla ilgili hukuki, sosyal ve politik gerçeklikleri ortaya koyarken, Türk toplumunun zekâta dair algı ve uygulamalarını da kapsamlı bir şekilde analiz ediyor. Yine ödülü kazandıran tez çalışması, zekâtın Türkiye ekonomisindeki mevcut ve potansiyel etkilerini sektörler arası ilişkiler üzerinden inceleyerek, zekât için anahtar sektörleri belirliyor. Çok boyutlu ve derinlikli bu tez çalışması, zekâtın toplumsal ve ekonomik katkılarını arttırma potansiyeline de sahip. Araştırmanın mahiyeti ve ayırt edici nitelikleri aşağıda özet olarak verilmektedir.
Araştırma zekâtı Türkiye’nin hukuki, iktisadi, siyasi ve sosyal gerçekliğinde düşünmenin ve zekât politikaları geliştirebilmek için gerekli asgari koşulları tespit edebilmenin imkânına odaklanmaktadır. Bir yandan çağdaş sorunların anlaşılmasına yönelik aktüel bilgi üretmek, diğer yandan bilimsel eylemin ve akademinin kendine has kaygılarını da göz ardı etmeksizin teorik birikime katkı sunacak özgün bakış açıları geliştirmek, araştırmanın temel motivasyonlarındandır. Ele aldığı konuda yapılan ilk çalışma olmasa da konuya yaklaşımı, teorik çerçevesi ve metodolojisi bakımından ilgi uyandırması beklenmektedir. Zekât literatüründe yaygın biçimde yer bulan ve postulat olarak kabul gören zekâtın fakirliği azaltacağı, sosyal barış ve adaleti sağlayacağı, gelir dağılımını iyileştireceği vb. önermeler bu araştırmanın temel soruları arasında yer almaktadır. Bu yönüyle çalışma, ele aldığı araştırma soruları için yeni/den bir nirengi noktası belirlemektedir. Araştırmada benimsenen bu tutum, sosyal bilimlerin diğer alanlarına kıyasla henüz çok yeni bir akademik disiplin olan İslam iktisadı bilim dalının sınırları, konusu, amacı ve yöntemi hakkında süre giden tartışmalara da katkı sunmakta, İslam İktisadı araştırmacılarını normatif yaklaşımlardan pozitif yöntemlere davet etmektedir.
Araştırma neticesinde elde edilen bulgular, önemli bir iktisadi kaynak olan zekâtın toplum yararına, etkili, etkin ve verimli kullanılması için geliştirilecek politika önerileri için sağlam bir zemin oluşturmaktadır. Araştırmanın ayırt edici niteliklerinden biri de Türkiye’de zekâtın genel görünümüne dair güncel veri ve rakamlar sunmasıdır. Diğer yandan araştırmada zekât, yakın tarihin bir nesnesi olarak ele alınmış, Türkiye Cumhuriyeti’nin yüzüncü yılında zekâtın yüz yıllık serencamı yasama, yürütme ve yargı erklerinin hüküm ve tasarrufları ışığında ilk defa aydınlığa kavuşturulmuştur. Bu çerçevede araştırma, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin 1922’den 2024’e kadar zekâta dair hafıza ve tecrübesini, Diyanet arşivinden Meclis tutanaklarına, kamu kurumları arası iç yazışmalardan kanun metinlerine, vergi mevzuatından uluslararası antlaşmalara, mahkeme tutanaklarından yüksek yargı içtihatlarına varan çeşitlilikte ve kapsayıcılıkta uzun yıllar güncelliğini yitirmeyecek güçlü bir veri seti sunmaktadır.
Araştırmanın bir diğer bölümünde zekât toplumsal bir olgu olarak incelenmiş, Türkiye zekât pratiğini fenomen olarak mümkün kılan toplumsal koşullar belirginleştirilmiştir. Türkiye toplumunun zekâta dair algıları, uygulama pratikleri ve zekâttan beklentileri geliştirilen ölçek yardımıyla anlaşılmaya ve anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Araştırmanın alt boyutları olan zekâtın yoksullukla mücadeledeki başarısı, kamusal zekât pratiği ve vergi-zekât ilişkisine dair Türkiye toplumunun algı, beklenti ve pratikleri tespit edilmiştir. Genelde İslam iktisadı özelde ise zekât literatüründe ilk defa geliştirilen bu ölçeğin, zekâtın olgusal gerçekliğinin keşfedilmesine ve tüm toplum için etkin, etkili ve verimli hâle getirilmesinde izlenecek politikaların olabildiğince isabetli tespit edilmesine yardımcı olması beklenmektedir.
Araştırmanın sonunda ise Türkiye ekonomisinde diğer tüm değişkenler veriyken, zekâtın Türkiye ekonomisindeki mevcut ve/veya olası etkileri, girdi-çıktı analiziyle, sektörler arası ilişkinin yönü ve şiddetindeki değişim üzerinden gözlemlenerek zekâtın Türkiye ekonomisi üzerindeki etkileri sektörlerin üretimlerindeki değişimler üzerinden tespit edilmiştir. Liontief girdi-çıktı modelinin literatürde muhtelif kullanım alanları olmasına karşın zekât girdi-çıktı analizi ilk defa bu çalışmada yapılmıştır.
Araştırma elde ettiği bulgularla, zekât hakkındaki güçlü ezberlerin birçoğunu bozmakta ve Türkiye toplumunun şaşırtıcı zekât gerçeğini/pratiklerini de gün yüzüne çıkarmaktadır. Daha da önemlisi, çalışma zekât gibi temel bir dinî meseleyi “dinin içinden” değil, dışından, iktisadi, siyasi, toplumsal ve hukuki açılardan çok yönlü ele almakta ve bunu akademik üsluptan ziyade entelektüel bir üslupla başarmaktadır. Bu yönüyle de en temel bir dinî meselenin dine hapsolmadan nasıl ele alınması gerektiğine dair ufuk açıcı bir numunedir. Araştırma, akademik sınırlılıkla yetinmeme iradesini ortaya koymakta ve kendine hayatın içinde yer edinmeyi ümit etmektedir.
Tezin tam metni için tıklayınız.
Tez hakkında basında yer alan yorumların bir kısmı aşağıdadır, okumak için lütfen ilgili başlığın üzerine tıklayınız:
- Laikler zekâtı hep sevmiş ama zekât vereni sevmemişler – Yaşar Süngü -YeniŞafak – 09/10/2024
- Zekât toplayan ‘laik’ devlet – Yaşar Süngü – YeniŞafak – 12/10/2024
- Zekâtı “ümmeti ihyâ edecek” uygulamaya dönüştürme gayretleri – Prof. Dr. Hayreddin Karaman – YeniŞafak – 20/10/2024
- Zekât toplayan ‘laik’ devlet olur mu? Vatandaşın parasına böyle göz dikilmişti – YeniAkit – 14/10/2024
- “Zekât” bahanesiyle Ak Parti’yi kapatmaya çalışmak – Prof. Dr. Faruk Taşçı – Haber7 – 28/12/2024
Yazarın islamiktisadi.net’te yayınlamış yazılarından bir kısmı aşağıdadır, yazıya ulaşmak için lütfen ilgili başlığın üzerine tıklayınız.