Giriş

İslam ekonomisi ve İslami finans çalışmaları son yıllarda akademisyenler, araştırmacılar, araştırma enstitüleri, üniversiteler ve uygulayıcı aktörler tarafından ciddi ilgi görmektedir. Bu ilginin neticesinde akademik çalışmalarda ve sektörde hızlı bir büyüme yaşanmıştır. Islamic Financial Services Board (IFSB)’un 2022 raporuna göre, İslami finansın büyüklüğü 2021 yılında tahmini 3,06 trilyon ABD dolarına yükselmiştir (2020 yılında 2,75 trilyon ABD doları). Özellikle İslami bankacılık ve İslami sermaye piyasalarındaki performans artışı ile toplamda yıllık %11,3’lük bir büyüme oranı yakalanmıştır. İslami finansın yüksek büyüme performansının yanında akademik çalışmalarda da gözle görülür bir artış olmuştur (Shafiq, 2019).

İslami finansın son yıllarda bu denli ilgi görmesi bu kurumların finansal piyasalar içerisindeki güçlü yapılarından kaynaklanmaktadır (Ahmed, 2010; Akhtar & Jahromi, 2017; Azad vd., 2018; Chapra, 2008; Tabash vd., 2023). Çünkü İslami finans özü itibariyle reel sektörü fonlayan ve risk paylaşımını esas alan bir yapı üzerine inşa edilmiştir (Iqbal & Mirakhor, 2011: 110). Bu çerçevede İslami finans faiz, kumar ve aşırı belirsizlik içeren manipülatif işlemlerden uzak durmaktadır (Alam vd., 2017: 4-7; Zaim, 2013: 269). Mezkûr işlemler yerine ticari prensiplere uygun faaliyet gösteren bir sistemin güçlü bir yapıda olması ise beklenilen bir husustur.

Bu çalışma, İslam ekonomisi ve İslami finans alanındaki akademik çalışmaları dikkate alarak bir bakış açısı oluşturmayı ve gelecekteki çalışmaların odaklanabileceği olası eğilimler hakkında bir perspektif oluşturmayı amaçlamaktadır. Bu amaca yönelik Scopus’ta yer alan verilerin bibliyometrik analizi yapılmıştır. Analiz sayesinde İslam ekonomisi ve İslami finans literatürünün gelişimi, hangi ülkelerin ve üniversitelerin merkezde olduğu, yazarların üretkenlikleri ve işbirliği gibi birçok konuda detaylı bilgi edinme imkânı elde edilecektir. Küresel arenada hızla büyüyen İslam ekonomisi ve İslami finansın hangi konu başlıklarının, hangi teorik bilgiler etrafında ve kimler tarafından akademik çalışmalara konu edildiğinin ortaya çıkarılması bu çalışmanın temel motivasyon kaynağıdır.

Ulusal ve uluslararası literatür incelendiğinde, İslam ekonomisi ve finansı alanında farklı bibliyometrik çalışmaların yapıldığı belirlenmiştir. Bu çalışmalar içerisinde bazı yazarlar genel bir şekilde literatürü ele alırken (Biancone vd., 2020; Bollani & Chmet, 2020; Buğan, 2021; Handoko, 2020; Hassanein & Mostafa, 2022; Ikra vd., 2021; Karaoğlan, 2020; Mubarrok vd., 2022; Rusydiana vd., 2021; Tijjani vd., 2020) , bazı yazarlar ülke düzeyinde (İslam vd., 2022), İslami banka yönetimi alanında (Pahlevi, 2022; Zuhroh, 2022)., sukuk özelinde (Delle & Keshminder, 2022; Uluyol, 2022), İslami sermaye piyasaları alanında (Hassan vd., 2021), tekafül konusunda (Nasir vd., 2022; Qadri vd., 2022), dergi düzeyinde (Özdemir & Selçuk, 2021) fintek ve teknoloji konularında (Alshater vd., 2022; Calandra vd., 2022) çalışmalar yapmışlardır.

Mevcut literatür çalışmalarında İslam ekonomisi ve finansı alanında birçok farklı çalışmanın yapıldığı görülmektedir. Her bir çalışma alanyazına farklı katkılar sunmaktadır. Bu çalışma en güncel haliyle alanyazını bibliyometrik yöntemle ele almış ve bu alandaki literatür çalışmalarına katkı sağlamayı hedeflemiştir. Bu kapsamda çalışma, İslam ekonomisi ve finansı alanındaki çalışmaların düzenli takip edilerek ilgili araştırmacı ve paydaşlara güncel bir şekilde bilgi akışı sağlayacaktır. Çalışmanın sonraki bölümlerinde ele alınan metodolojiye yer verilmiş; akabinde veri toplama ve aşamaları ele alınarak bulgular tartışılmış ve son kısımda sonuç özetlenmiştir.

2. Metodoloji ve Veri Toplama

Çalışmada Scopus veri tabanında “İslam Ekonomisi ve Finansı” konusunda yayımlanan çalışmaların belirli parametreler doğrultusunda bibliyometrik yöntemle incelenmesi amaçlanmıştır. Bibliyometrik analiz yöntemi ilk defa Price and Beaver (1966) tarafından kullanılmıştır (Peters & Van Raan, 1991: 235). Bibliyometrik çalışmalar, kitapların, makalelerin veya diğer yayın biçimlerinin istatistiksel analizlerine dayanmaktadır (Donthu vd., 2021; Hood & Wilson, 2001: 293). Bununla birlikte, daha derinlemesine bibliyometrik çalışmalar, belirli bilgi akışları üzerinde yürütülen şeffaf nicel ve nitel analizleri desteklemektedir (Zupic & Čater, 2015: 436). Bu araştırmayı gerçekleştirmek için hem bibliyometrik (nicel) hem de içerik (nitel) yaklaşımlarını içeren ve literatürde yaygın olarak kullanılan bir yöntem kullanılmıştır.

Bilimsel literatür kaynakları arasında en sık kullanılan veri tabanları Web of Science, Scopus, Google Akademik ve PubMed’dir (Chen, 2017: 3). Bu çalışmada tercih edilen Scopus, Elsevier’in 2004 yılında kullanıma sunulan hakemli literatüre ilişkin en büyük özet ve atıf veri tabanıdır. Literatür, bilimsel dergiler, konferans bildirileri ve kitaplar dahil olmak üzere 49 milyondan fazla kaydı kapsamaktadır. Scopus veri tabanı, sürekli genişleyen ve güncellenen literatür taraması için önde gelen aranabilir atıf ve soyut kaynaktır. Dünyanın dört bir yanındaki araştırmacılar, Scopus’un kullanım kolaylığı sayesinde zamandan tasarruf sağladığı ve kaliteli sonuçlar elde ettikleri için araştırma bulguları üzerinde olumlu bir etkisi olduğuna inanmaktadır (Ghani, 2020: 62).

Çalışmada, 2014-2022 yılları arasında Scopus veri tabanında yayınlamış İslami finans konuları ele alınmıştır. İnceleme neticesinde 1970 adet çalışma analizlerde kullanılmıştır. Analizler için R programı içerisinde yer alan Bibliometrix paketi kullanılmıştır. Bibliyometrik analizler için birçok farklı program kullanılmaktadır. Bu araştırmada R programının tercih edilme sebebi paket içerisinde ihtiyaç duyulan tüm analizlere ulaşılabilmekte ve görselleştirmedeki başarısı gösterilebilir (Buğan, 2021: 661).Çalışmada, 2014-2022 yılları arasında Scopus veri tabanında yayınlamış İslami finans konuları ele alınmıştır. İnceleme neticesinde 1970 adet çalışma analizlerde kullanılmıştır. Analizler için R programı içerisinde yer alan Bibliometrix paketi kullanılmıştır. Bibliyometrik analizler için birçok farklı program kullanılmaktadır. Bu araştırmada R programının tercih edilme sebebi paket içerisinde ihtiyaç duyulan tüm analizlere ulaşılabilmekte ve görselleştirmedeki başarısı gösterilebilir (Buğan, 2021: 661).

Analizin ilk adımı olarak anahtar kelime seçimi yapılmıştır. Bu kapsamda ‘‘islamic economic, islamic finance, islamic stock, islamic equity, islamic financial market, islamic bank, based sharia’’ kelimeleri ile Scopus veri tabanında bütünleşik bir arama yapılmış ve ilk etapta 3700 dokümana ulaşılmıştır. Akabinde zaman aralığı, yayın türü, yayın dili gibi kelimeler ile kısıtlama yapılarak 1970 adet çalışmaya ulaşılmıştır. Son aşamada ise R programının aracı olan Biblioshiny paketi ile ilgili veriler analiz edilerek bulgular sunulmuştur. Şekil 1’de veri toplama aşamaları yer almaktadır.

Muhammed Hadin Öner

Editör Notu: Bu metin makaleden alıntıdır. Makalenin tamamına Kaynakta yer alan bağlantıdan ulaşabilirsiniz.

Kaynak: Dergi Park

Görsel Kaynak: Spark