1999 yılında Dow Jones tarafından yayınlanan ilk endeksten bu yana, tüm dünyada farklı endeks sağlayıcıları tarafından pek çok ülke ve bölge için yayınlanan İslami hisse senedi endekslerinin sayısı hızla artmıştır.
İslami hisse senedi endekslerinin temel mantığı, borsada işlem gören tüm hisse senetlerinin faaliyet alanı ve finansal oranlar açısından filtrelenmesi, kriterleri karşılayan işletmeler ile bir endeks oluşturulmasıdır. Eğer piyasada endekste yer alması gereken hisse senedinden daha fazla sayıda kriterleri sağlayan hisse senedi varsa, piyasa değeri en yüksek olan hisse senetleri endekse dahil edilmektedir (Katılım Endeksi, 2021).
Endekslerde kullanılan kriterler, endeks sağlayıcılarının bünyelerinde bulunan danışma kurulları veya AAOIFI gibi standart belirleyici kurulların fetvalarına göre belirlenmektedir. Bu çalışma kapsamında incelenen Katılım 50 Endeksi, önceleri kendi danışma kurulunun fetvalarına göre kriterleri uygularken, şu anda 2018 yılında kurulan TKBB Danışma Kurulunun 2020 yılında yayınladığı 1 nolu “Pay Senedi İhracı ve AlımSatımı” standardına göre filtreleme işlemini gerçekleştirmektedir. Bu nedenle burada söz konusu standarttaki ölçütlere değinilecektir.
Filtreleme sürecinde ilk adım, payları borsada işlem gören işletmelerin faaliyet alanlarının incelenmesidir. TKBB standardında, işletmelerin faaliyette bulunmaları uygun olmayan alanlar şu şekilde sıralanmıştır (TKBB, 2020, s. 5):
- Alkollü içki üretim ve ticareti,
- Tıbbi gayeler dışında uyuşturucu maddelerin üretim ve ticareti,
- Kumar ve kumar hükmündeki faaliyetler,
- Domuz ve mamullerinin üretim ve ticareti,
- Faizli finans işlemleri,
- Para ve/veya para hükmündeki varlıklar arasında yapılan vadeli işlemler,
- Ahlaka ve İslami değerlere aykırı yayıncılık,
- İslami değerlerle bağdaşmayan eğlence, otelcilik vb. faaliyetler,
- Çevreye ve canlılara büyük zararı olan faaliyetler,
- İnsan fıtratını değiştirmeye yönelik biyolojik/genetik faaliyetler,
- Sağlığa zararlı tütün ürünlerinin üretim ve ticareti.
Filtreleme sürecinin ikinci adımında ise faaliyet alanı açısından uygun olduğu belirlenen işletmeler, finansal oranlar açısından incelenmektedir.
Endekste yer alan işletmeler, bahsedilen kriterlere göre üçer aylık dönemlerde izlenmektedir. Yapılan izleme sonucunda kriterleri karşılayamayan işletmelerin hisse senetleri endeksten çıkarılmakta, yerlerine kriterleri sağlayan diğer işletmeler eklenmektedir. Ancak burada finansal oranlarla ilgili olarak, eşik değerlerin bir döneme mahsus olmak üzere %10’a kadar aşılması durumunda, ilgili hisse senedi endekste kalmaya devam etmektedir (TKBB, 2020, ss. 14-15).
Kaynak: TESAM Akademi Dergisi