Ali Can Yenice
Sosyal finans, finansın sadece kazanç odaklı anlayışına tepki olarak insanı, gezegeni ve kârı bir arada değerlendiren yaklaşımı ifade etmektedir. Bu yaklaşımda getiri ve sosyal etki bir arada hatta iç içedir (Arshad, 2020). Bu doğrultuda finans tarafında sosyal etki yatırımları (social impact investing), sosyal etki bonoları, yeşil sukuklar gibi enstrümanlar; ekonomi tarafında ise kendi kendine yardım grupları, dernekler, kooperatifler, vakıflar vb. kurumlar üçüncü sektörün kapsamına girmektedir. Bahsi geçen kurumlar ve faaliyetler kimi zaman özel sektör veya kamu sektörü tarafından, kimi zaman hane halkları, kimi zaman ise bizzat üçüncü sektör kuruluşları tarafından gerçekleştirilmektedir. Aynı zamanda bu faaliyetlerin bir kısmı kâr amacı taşımaktayken diğer bir kısmı kâr amacı gütmemektedir. İşte bu çok farklı özellikleri barındıran kurum ve faaliyetleri üç kutuplu ilişki çerçevesinde kapsayıcı şekilde ele alan yaklaşım aşağıda yer almaktadır:
Şekil 1: Üç Kutuplu Yaklaşım Çerçevesinde Üçüncü Sektör
Kaynak: Pestoff (1992) tarafından oluşturulan şekle yukarıdaki numaralar Arshad ve Haneef (2016) tarafından eklen- miştir ancak kesikli çizgileri tanımlayan harfler ve şeklin Türkçeleştirilmesi yazara aittir.
Şekil 1, sosyal etkiyi dikkate alan faaliyetlerin her bir sektör tarafından gerçekleştirilebileceğine işaret etmektedir. Buna göre 1 numaralı alan kamunun, 2 numaralı alan piyasanın, 3 numaralı alan ise toplumun faaliyetlerini ifade etmektedir. EF çizgisinin altı özel kesimi, üstü ise kamu kesimini göstermektedir. AB doğrusunun üstü kâr amaçlı olmayan, altı ise kâr amaçlı kurum ve faaliyetleri kapsamaktadır. CD doğrusunun üstü resmî, altı ise enformel kurum ve faaliyetler anlamına gelmektedir. Bununla birlikte 5 numaralı alan saf üçüncü sektör kurumlarını, 8, 9, 10 no’lu üçgenler ile 4, 6, 7 no’lu alanlar karma organizasyonları ifade etmektedir.
AB ülkelerinde, saf üçüncü sektör kuruluşları olarak kooperatifler, dernekler, vakıflar ve mütüeller (karşılıklı yar- dımlaşma kurumları) görülmektedir (Westlund, 2003). Bu kuruluşların, AB ülkelerinin ekonomilerine önemli katkıları bulunmaktadır. Yaklaşık 2 milyon kuruluşa sahip olan bu sektör, AB’deki işletmelerin yaklaşık %15’ini, 14.5 milyon istihdam ile de istihdam kapasitesinin % 6,5’ini oluşturmaktadır. Formel olmayan kurumlarla AB üyesi ülkelerdeki bu kuruluşları tanımlama farklarından doğan sapmaları da hesaba kattığımızda bu rakamların yükselerek işletmelerin yaklaşık %20-25’ini ve %10 ücretli çalışanlarla, 82.8 milyondan fazla gönüllüleri de hesaba kattığımızda istihdamın da yaklaşık %12-13’ünü oluşturduğu tahmin edilmektedir (CIRIEC, 2016; EP, 2016).
AB ülkelerinde bu kurumların yaygınlaştırılmasına yönelik birlik çapında girişimler bulunmakta ve politikalar uygulanmaktadır. Bu kurumların sosyal etki oluşturdukları; kapsayıcılık, istihdam, üretkenlik ve kaynakların etkin kullanımına olanak sağlayarak yerel ve bölgesel kalkınmaya destek verdikleri düşünülmektedir (EC, 2013). Genellikle gönüllüler aracılığıyla gerçekleştirilen bu faaliyetlerin, kamu ve özel kesimin haricinde üçüncü önemli bir güç oluşturduğu bilinmektedir. Birleşmiş Milletler (BM) dünyadaki gönüllülüğün hacmini ve önemini göstermek için hazırladığı raporda 119 milyon ücretli çalışana denk gönüllü (ücretsiz) çalışan olduğunu, bu rakamın da dünyanın en çok nüfusa sahip olan dördüncü ülkesi Endonezya’daki istihdam edilen insanlara eşdeğer olduğunu belirtmiştir (UNV, 2018, p. 12).
Kaynakça
Arshad, M. N. M. (2020). Conceptualizing the Islamic Social Finance into a Three-sector Economic Model (pp. 1–18). Retrieved from http://library1.nida.ac.th/termpaper6/sd/2554/19755.pdf
CIRIEC. (2016). Recent Evolutions of the Social Economy in the European Union. Revija za socijalnu politiku (Vol. 25).
EC. (2013). Social economy social entrepreneurship (Social Eur, Vol. 4). European Commission.
EP. (2016). Social Economy – Study for the IMCO Committee. Directorate-General For Internal Policies – Policy Department a Economic and Scientific Policy.
Pestoff, V. A. (1992). Third sector and co-operative services – An alternative to privatization. Journal of Consumer Policy, 15(1), 21–45.
UNV, U. N. V. P. (2018). The thread that binds. Volunteerism and community resilience. State of the World’s Volunterism Report.
Kaynak: İKAM