Ahlak bireylerin davranışlarının başkalarına zarar vermesini sınırlandıran, toplumsal yaşamın devamlılığını sağlayan birleştirici bir unsurdur. Her alanda olduğu gibi inşaat sektöründe de iş ahlakına uygun hareket etmek gerekir. “İnşaat sektöründe iş ahlakı kavramı sizde nasıl çağrışım uyandırıyor?” şeklindeki soru (E1) kodlu katılımcı tarafından “Çalmadan yapmak” şeklinde kısaca ifade edilmiştir. Devamında ise “iş ahlakı denilince öncelikle yaptığınız işi sevmeniz gerekir. Yaptığınız işi sanatınız olarak kabul etmeniz gerekmektedir. Sanatınız olarak kabul ettiğiniz zaman yapacağınız her şeyi aslına, projeye uygun olarak yaparsınız, yani nizam ve intizama uyarak kurallara uygun bir şekilde gerçekleştirirsiniz” şeklinde görüşlerini detaylandırmıştır. İnşaat sektöründe üretilen ürünlerin pazarlaması işini yapan emlakçı mesleğindeki katılımcı tarafından insanların işlerini severek yapmasının iş ahlakı açısından önemi vurgulanmıştır. Ayrıca parası olan herkesin inşaat yapıyor olması iş ahlakı açısından bir eksiklik olarak değerlendirilmiştir. “Yapılan inşaat işlerinin kontrol edilmesi gerekir. Sanat olarak değil de iyi bir kazanç kapısı olarak düşünülmesinin devlet tarafından gerçekleştirilecek denetimlerle önüne geçilmesi gerekir” denilerek inşaat işlerindeki denetim mekanizmasının iş ahlakının oluşmasındaki önemi vurgulanmıştır. İnşaat sektöründe iş ahlakına uygun çalışmaların yapılabilmesi için öncelikle bireylerin kendilerinin kurallara uygun davranması gerektiği şu cümlelerle ifade edilmiştir: “Kurallara, kaidelere uyulduğu sürece her şey başarılı olur. Toplum olarak önce kendimizden başlarsak nizama intizama uygun çalışırsak her şey güzel olur, biz kendimizi düzeltmeden hiçbir şey düzelmez. Malın ucuzunu değil kalitelisini kullanarak, nitelikli işçileri çalıştırarak çevreye zarar vermeden çalışmak zorundayız.”
20 yıldan fazladır inşaat sektöründe çalışan inşaat ustası (U1) katılımcıya göre inşaat sektöründeki problemin temeli işin ucuza yapılması kaygısı ile ilgilidir. “Baştaki hata yapım hatasındadır. Şöyle ki, ucuz olsun herkesin işini yaparsın. Bu durumda yapan kadar yaptıran da suçludur. Örneğin öğretmen bir kalem alırken 1 liraya da kalem var, 5 liraya da kalem var. Her ikisi de kalem olsa da 1 liralık kalem ile 5 liralık kalemin kalitesi aynı olabilir mi? Müteahhit de üretim aşamasında tüm inşaat malzemelerini düşünerek, her birinden en ucuzunu kullanmayı tercih etmekte genel olarak. Bununla birlikte ben ucuza mal ettim, ucuza satayım anlayışı da söz konusu olmamakta. Burada da yapan ustadan daha çok yaptıran kişinin odaklandığı hususlardan dolayı yaptıran kişinin hatası daha fazladır. Ayrıca tüketiciler de işin kalitesinden daha çok maliyeti üzerine odaklanmaktadırlar. Ev almak isteyen birisi kullanılan malzemeden ziyade almak istediği dairenin bütçesine uygunluk durumunu düşünmektedir. Piyasadaki inşaat malzemesinin kalitesini tüketicilerin çoğu bilmeyecektir zaten.”
İnşaat sektöründe uzun yıllardır çalışan ustaların (U1, U2, U3) inşaat sektöründeki iş ahlakı ile ilgili görüşleri “Öncelikle ahlak olması lazım ki ondan sonra iş ahlakı olsun. İş ahlakı problemi sadece inşaat sektöründe yok. Bireyler olarak öncelikle biz kendimizi düzeltmemiz lazım. Bireysel olarak dürüst davranırsak usta da müteahhit de düzelir aslında. Herkes düzgün olursa yamuk kişi orada barınamaz zaten” şeklindedir.
İnşaat sektörü paydaşlarından olan İnşaat Mühendisleri Odası Şube temsilcileri ile yapılan görüşmede iş ahlakı aşağıdaki şekilde özetlenmiştir:
(İ2) “İş ahlakı; yasa, yönetmelik, şartnameler ve bunlarla birlikte oluşturulan normların gerekliliklerinin yerine getirilmesidir. Normların kötüye kullanılmamasıdır.” (İ3) “Ahlak aileden başlıyor, temeli sağlam yapmadığınız zaman boşluklar oluyor. Çocuk kalkar, büyüğüne bakar, anne-babasına bakar. İşçi ve işveren gerekli şartları oluşturamadığı zaman insanlar farklı davranışlar içerisine girebiliyorlar. İşi olması gerektiği gibi yapmak gerekir. Büyük firmalara baktığınız zaman “ucuz işçi çalıştıracak kadar zengin değilim” anlayışı hâkim. İşi iyi yaptıramadığınız zaman tekrar yaptırmak zorunda kalıyorsunuz ki bu da maliyetleri daha çok artırıyor. Bu anlamda sistemi temelden sağlamlaştırdığınızda israfın da önüne geçersiniz.”
(İ1) “İş ahlakı; bir iş organizasyonunda çalışan müteahhit ve çalışanların karşılıklı olarak görev ve sorumluluklarını yerine getirmesidir. İlkesel olarak, dürüst olmak, gizliliğe önem vermek, çalıştığı işe gerekli ciddiyet ve önemi vermek, dayanışmaya açık olmaktır. İş ahlakına uygun hareket eden çalışanlardan beklenen davranışlar şunlardır: İş görenlerin çalışkan olması, dürüst olması, sözünde durması, işine bağlı, sorumlu olduğu alanda uzmanlığının gereğini yapması ve mesleki etik ilkelere uygun hareket etmesi, kendisine teslim edilen malzemeleri itinalı kullanması, iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uyması, işverenin hak ve menfaatlerini koruması, sorumlu oldukları işin fen ve sanat kurallarına uygun olarak yapılması… İş ahlakına uygun hareket eden işverenlerden beklentiler ise şu şekildedir: iş için gerekli kaynağı sağlaması, uygun çalışma ortamı sunması, çalışanların haklarına saygı duyması, liyakate uygun hareket etmesi, çalışanların mesleki gelişimleri için onlara zaman tanıması ve çalışanlara yönelik baskı, sindirme, mobbing vb. onları rahatsız eden davranışlardan uzak durması, çalışanlara iş güvencesi sağlaması, sosyal koruma sağlaması, emeklerinin karşılığını zamanında vermesi vb.”
Araştırma kapsamında görüşleri değerlendirilen müteahhitlere göre inşaat sektöründe iş ahlakı kavramı aşağıdaki çağrışımları uyandırmaktadır:
(M2) “Ahlak genel olarak bireyin uyması gereken kurallar bütünüdür. İnşaat sektöründe iş ahlakı, çalıp çırpmamak ya da kendisine avantaj sağlayacak şekilde insanları yanıltmamak şeklinde değerlendirilebilir.”
(M3) “Herkesin ahlaklı olması gerekiyor. Sadece inşaat sektöründe iş ahlakı yetersiz kalacaktır. İnşaatta çalışanların da belediye personelinin de öğretmenlerin de her bir bireyin ahlaki kaygılarla hareket etmesi gerekiyor. Aksi takdirde iş ahlakı sağlanamaz.”
(M1) “İnşaat sektöründe müteahhitliği aileden, babamızdan öğrendik. Babamızın bize verdiği en önemli tavsiye önceleri ‘işçinin alın teri soğumadan parasını verin’ şeklinde idi sonra da ‘piyasada alışveriş yaptığınız yerlerin parasını geciktirmeyin’ oldu, şimdilerde ise çalışanların iş güvenliğine ekstra önem veriyoruz. Yapılması gereken her şeyi yapıyoruz. Kurallara uymayan müteahhit arkadaşların başlarına gelen olumsuz durumlar da bizim için ayrıca motive edici oldu açıkçası.
İnşaat Mühendisliği ve Mimarlık gibi lisans programlarında yer alan “İş Ahlakı ve Mesleki Etik” gibi derslerin iş ahlakına uygun davranışların ortaya çıkmasında önemli olmakla birlikte yeterli olmadığı değerlendirilmiştir. (MÖ1) “Mesleki Etik ve İş Ahlakı gibi derslerin ayrı bir ders olarak okutulması değil diğer tüm ders ve uygulamalarla birlikte aktarılması gerekir.” (İÖ1) “Eğitim ve öğretim sistemini yeniden değerlendirmek gerekiyor. Mevut durumda öğretim var ama eğitim sistemi ile ilgili eksiklerimiz bulunmaktadır. Teorik olarak nasıl yapılması gerektiği öğretilirken, çalmamak, hırsızlık yapmamak öğretilmemekte. Ahlaki ilkeleri öğrettiğimizde başka şeyleri düzeltmek için bir şeyler yapmak zorunda kalmayacağız.”
***
Kaynak: İGİAD