İslam ekonomisi tabiri modern bir olgu olarak 20. yüzyılın ilk yarısından itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Bu olgunun ne şekilde sınıflandırılacağı, bir bilim dalı mı yoksa bir doktrin mi olduğu konusunda henüz bir uzlaşı yoktur. Bu haliyle bu konu detaylı bir inceleme konusu olmakla birlikte biz bu yazıda İslam ekonomisini bir çalışma alanı olarak ele almaya devam edeceğiz. Modern İslam iktisadına dair çalışmalar özellikle Hindistan’daki Müslümanlarca başlatılmış olup daha sonraları Pakistan, Ortadoğu ve Güney-Güneydoğu Asya’ya değin uzanmıştır. Bu sebeple ilgili literatür büyük oranda Urduca, Arapça ve İngilizce kaleme alınmıştır. Bununla birlikte, son dönemlerdeki yaygın yayın dili İngilizcedir.

Yukarıda sayılan bu dillerin dışında İslam iktisadıyla alakalı çalışmalarda Türkçe literatür de önemli bir yer kaplamaktadır. Fakat ilginçtir ki yaklaşık yüz yıllık bir geçmişe sahip olan modern İslam iktisadının Türkiye’de izlediği seyir nasıl olmuştur sorusuna cevap arayan kapsamlı bir çalışma henüz mevcut değildir. Sabahattin Zaim’in (2010) çalışması belki bu kapsamın dışında kalabilir ancak bu çalışma da genel olarak tüm İslam İktisadı tecrübesini irdelemekte özel olarak Türkiye’deki çalışmalara değinmemektedir. Bunun nedenleri ayrı bir tartışmanın konusudur. Ancak bu noktada şu söylenmelidir ki, Türkiye ‘İslam ekonomisi ve finansı’ çalışmalarında hem akademik anlamda hem de pratik tecrübe, birikim, kurumsallaşma anlamında dünyadaki ve Müslüman coğrafyadaki ilerleme ve gelişmeleri genel anlamda biraz geriden takip etmektedir. Son zamanlarda pek çok kurum, kuruluş, üniversite, sivil toplum kuruluşu, vakıf ve dernek, bankalar ve iş adamları derneklerinin bu alana ilgilerini artırmış olmaları olumlu bir gelişme olmasına rağmen, mevcut literatür ve uygulamaların yetersiz oluşu kurumsallaşma ve kökleşmenin önündeki engeller olarak durmaktadır. Kısa vadede bu sorunların hepsinin aşılması çok mümkün görünmemektedir zira bu alandaki yetişmiş insan kaynağı eksikliği sadece Türkiye’ye has bir sorun değil, genel olarak bütün Müslüman coğrafyasının mustarip olduğu bir derttir. Uzun vadeli planlar yerine kısa vadeli çözümlere yönelmekten dolayı da yetkin ve derinlikli çalışmaların sayısı yetersiz kalmaktadır.

Dolayısıyla bu makalenin temel amacı, yukarıda bahsi geçen “İslam iktisadının Türkiye’deki seyri nasıl olmuştur?” sorusuna cevap aramak, temel sorun alanlarını tespit etmek, çözüm önerileri ve bir araştırma gündemi sunmak olacaktır.

Bu amacı gerçekleştirmek için takip edeceğimiz yöntem, Türkiye’deki İslam iktisadı tecrübesini iki ayak üzerinden incelemektir; birincisi, teorik/ilmi çalışmalar bazında konuyla ilgili neler yapıldığını araştırıp anlamlı bir çıkarımda bulunmak, ikincisiyse bu teorik birikimler üzerine inşa olunan pratik uygulamalara, kurumlara ve güncel sorunlara dair oluşturulmuş çalışmalara odaklanmak olacaktır. Bu vesileyle Türkiye’deki İslam iktisadının seyrini analiz edebilmek, kavramın ilk defa nerede ve nasıl kullanıldığını görebilmek ve teorik/ilmi çalışmaların kapsamını tespit edebilmek için belli bir dönemlendirmeye gitmemiz gerekti. Bu yüzden de dönemlendirmeyi Osmanlının son dönemlerinden itibaren almayı uygun gördük. Osmanlı aydınının iktisat/ekonomiyle ilgisi çok az isimle sınırlı dahi olsa, “iktisat/ekonomi” konusuna nasıl bakıldığı ve bu yöndeki ilmi çalışmaların neler olduğunu görmek fikrî bir zemin sağlaması açısından önem arz etmektedir. Daha sonra da Cumhuriyet’in ilk yıllarıyla iktisat çalışmalarında herhangi bir gelişmenin olup olmadığına baktıktan sonra günümüze kadar gelen İslam iktisadı çalışmalarının seyrini ve muhtevasını hem teorik-akademik düzeylerde hem de pratik kurumlar düzeyinde incelemeye ve analiz etmeye çalışacağız.

(Bu metin makalenin giriş bölümünden alınmıştır. Makalenin tamamını okumak için kaynakta yer alan bağlantıyı tıklayınız.)

Kaynak: İZÜ