Yunus Özdemir islamiktisadi.net okurları için “Osmanlı Dünyası ve Batı Ekonomisi– Medeniyet, İktisat ve Ahlak” kitabını değerlendirdi.
Mehmet Bulut, Osmanlı Dünyası ve Batı Ekonomisi – Medeniyet, İktisat ve Ahlak, İnsan Yayınları – 764, İktisat Dizisi – 10, 1. Baskı Şubat 2021, 216 sayfa.
Osmanlı iktisat ve medeniyeti, Osmanlı-Avrupa-Atlantik ekonomik işbirlikleri iktisat düşüncesi ve tarihi alanlarında çalışmalar yapan Mehmet Bulut; YÖK, TÜBA, ERDEMİR, İSDEMİR ERENCO, TTNET ve AVEA gibi şirketlerde yönetim ve denetim kurulu görevlerinde bulundu. Asgari İşçilik Uygulamaları, Delilleriyle İslâm Akaidi, İş Kazaları Meslek Hastalıkları Rehberi gibi kitapların yazarı olan Mehmet Bulut; Medeniyet ve İktisat, Ahlak ve İktisat, Gelişen Avrupa, Osmanlı Ekonomi Politiği, Modern İktisat-Finans Geleneği ve Balkanlardaki Osmanlı Medeniyeti konu başlıklarıyla “Osmanlı Dünyası ve Batı Ekonomisi – Medeniyet, İktisat ve Ahlak” kitabıyla altı başlık işlenmektedir. Böylece medeniyet yapı taşlarından iktisat ve ahlak konularıyla farklı sentezler ortaya çıkarılmakta.
Ekonomik anlayış insan tasavvuru oluşumunda merkezi bir güce sahip olduğu, aşikâr… Medeniyet havzalarının dinamik yapılarından ekonomik durum gelişim ve geleceği şekillenmede önem arz eder. Medeniyet kimliğinin bir insan, iktisat ve sistem tasavvuru toplumsal algı olarak varlığını hissetmektedir. Toplumsal algı çerçevesinde Mehmet Bulut, Batı uygarlığının insan tipinin “ekonomik insan (homo economicus)” iktisat sisteminde ise kapitalizmdir; İslâm medeniyetinin öngördüğü insan tipi ise “diğerkâm (altruist)” insan ilişkisi ve iktisadi faaliyetlerinde “kul hakkına” dikkat eder, yönündedir. Bu açıdan Batı ve İslâm uygarlığının ekonomi anlayışlarını ifade ederek “Medeniyet ve İktisat” başlığında medeniyet kimliğini ifade dayanaklarını göstermeye çalışmaktadır. Batı medeniyet kimliği; modern kapitalizm varlığını ortaya çıkartmış ve faaliyet halindedir. Bulut, Modern kapitalizmin niyet ve hedef çerçevesinde kâinatla, tabiatla ve diğer varlıklarla barış ve huzur içinde yaşamayı tehdit ettiğini ifade eder. Bulut, insanlık krizinin ortadan kalması için iki öneride bulunmakta: Ekolojik dengeyi muhafaza ederek “insanı insanca yaşatmak” ile diğer tüm varlıklar için de emanet bilinci içinde “hayatın korunması ve sürdürülmesi” öncelikli amaç olmalı, ileri sürer.
İnsan ilişkilerinin ince ve hassas yönlerinin iyi ve doğruya yönelik yapılan tüm eylemler, ahlak kavramı ile ifade edilir. İnsan ilişkisinin tasavvur ve yönelişi iktisat ilişkilerinin derin bir yönü ve zemini oluşturma görevini geliştirir. Ahlak ve iktisat aralarındaki ilişki bağlamında yekparedirler. İnsanın akıl ve zekâ kabiliyetleriyle yetenekleriyle ürettiği teknoloji sayesinde tüm canlıların ve cansızların hayatına üstün bir kuvvet kullanabilme imkânına kavuşmuştur. İktisat insanın bu kuvvet imkânını kullanma tasavvuru, şekli ve kimliğidir. Ahlak ise insanın içsel duyuşlarının terbiye ve eğitici direnci şahsi konumudur. Bulut, “Ahlak ve İktisat” başlığında bu iki kavramın anlamlandırma konumunu yaptıktan sonra kapitalizmle olan ilişkisinin getirdiği riskleri ve buna karşılık yeni bir iktisat yol geliştirerek; İslam, İktisat ve Ahlak kavramlarını sentezler.
Gelişen Avrupa: Beşeri yapının “değişim” doğasında çağlara göre merkez konum gerçeği vardır. XIX. ve XX. yüzyıllarda yaygın ve geniş bir kabulle “Avrupa-merkezci” bakış acısıyla dünya tarihi Batı uygarlığından ibarettir. Batı’nın yükselişi ve Batı dışındaki bölgelerin geri kalması veya gerilemesi, şeklinde formüle edilen bir yaklaşım ifade edilmektedir. Sürekli var olan ve sabit olan “değişim”dir. Değişim içinde “iktisadi merkez” perspektifinde bir tarih analizi yapan Bulut; Avrupa, Asya merkezli tarihsel süreçleri ve Osmanlı rolünü “Genişleyen Osmanlı’dan Günümüze Dünya Ekonomisi” başlığında anlatmaktadır.
İktisadi hayatın hedeflediği yöne istikrarlı ilerlemesi için ekonomik politika stratejik bir yönetim görevini üstlenmekte. Devletlerin ekonomik politikaları menfaat ve zenginliğin en iyi şekilde ulaşmada araç olarak kullanılmaktadır. Süreç içinde devletlerin deneyimledikleri ekonomik politikaları tarihsel süreç içinde iktisadi bir kimlik geliştirmektedir. Osmanlı’nın iktisadi kimliğini Bulut, “Osmanlı Ekonomi-Politiğine Yeniden Bir Bakış” başlığıyla ekonomi politik, sermaye birikimi, kapitülasyonlar ve sanayi devrimi ayrıntılı zeminlere oturmaktadır. 17. yüzyıla kadar tımar sistemin çağın şartlarına ayak uydurmamasıyla iltizam sistemi geliştirilmesi, 18. yüzyılda da malikâne uygulamalarının hayata geçilmesi; ıskalanan sanayi devriminin ağır sonuçları altında ezildi. Bu sonuçla 19. yüzyılda Batı merkezli dünya ekonomisine uyum sağlama çabalarını gösteren Osmanlı; Islah-ı Sanayi Komisyonuyla fabrika ve tesisler kurma işletme çabaları göstermektedir. Bulut, altı asırdan fazla hayat süren Osmanlı Devleti’nin ekonomik-politiğine yön veren içsel ve dışsal dinamik özelliklerden analizlerde bulunmaktadır.
Modern iktisat ve finans oluşum ve gelişim tarihsel arka planı “zihniyet ve kimlik” okuması mahiyetinde kitabın “Modern İktisat – Finans Geleneği ve Osmanlılar” başlığında soruşturma niteliğine sahip. Medeniyetler arası tarihsel sürecin iktisat ve finans anlam ve görev konumları Bulut, bu başlıkla ele almakta. Modern olana karşılık İslâm iktisat ve finans alanındaki birikiminin anlaşılması ve anlatılması mahiyeti hem dünyanın içinde bulunduğu derin krizlerden kurtulması hem de “daha yaşanılır bir dünya”nın kurulması, pratikliği bu başlık altında soruşturulmaktadır.
Osmanlı iktisat ve finans deneyiminin yakın tanığı olan Balkan coğrafyası, şahsına münhasır bir örnektir. İmar ve iskanın iktisadi tarihsel arka planında, Osmanlı iktisadi politik ve faaliyetleri bulunmakta. Bulut kitabın son başlığını “Balkanlardaki Osmanlı Medeniyetinde Vakıf, İktisat ve Finans” ile devlet – millet ilişkisinin yaşanmış bir örneğiyle ortaya çıkan iktisadi politik ve sosyal versiyonun analizlerini yapmaktadır.
İktisadi zihniyet, devlet ve toplum ilişkisinin karakteristik gelişim ve oluşumudur. Tarihsel süreç içinde ekonomik güç ve servetin yön değiştirmesi bakımından Doğu ve Batı ülkelerinin yaşanmış tecrübelerinde görebilmekteyiz. Osmanlı-Avrupa-Atlantik ekonomik işbirlikleri iktisat düşüncesi ve tarihi alanlarında çalışmalar yapan Mehmet Bulut; “Osmanlı Dünyası ve Batı Ekonomisi – Medeniyet, İktisat ve Ahlak” kitabında devletin ve toplumun “iktisadi ahlak” kimliklerinin karakteristik kimliğini analiz etmekte ve çözüm yolları geliştirmektedir. Geniş bir bakış açısı geliştirerek medeniyetlerin oluşum ve gelişim yönlerini gelişim ve düşüşlerini gözler önüne sermektedir.
Yunus Özdemir