Retekafül Tanımı ve Önemi
Tekafül, yardımlaşma usulüyle yapılan bir sigorta yöntemidir ve Türkiye’de katılım sigortası olarak tanımlanmaktadır. İslam dininin emir ve yasaklarına dayanan tekafül bir diğer kullanım adı olan katılım sigortacılığı olarak da bilinmektedir. Tekafül, “dayanışma” anlamına gelmekte olup, Arapça kökenli bir kelime olan kefaletten türemiştir. İslam dünyasında çeşitli ülkelerde, farklı yorumlarla uygulanmaktadır. Retekafül ise, bir tekafül (katılım) sigorta şirketinin tekafül kapsamı nedeniyle kendisini kayıp veya yükümlülüğe karşı korumak için yaptığı sözleşme olarak tanımlanmaktadır. Bir başka deyişle retekafül, tekafül şirketi tarafından üstlenilen sigortalı risklerinin bir kısmının retekafül şirketi ile paylaşmak için kullanılan bir risk yönetim aracıdır. Retekafül kavramı reasürans kavramına benzemekte olup retekafül uygulaması, tekafül sigortacılığıyla toplanan risklerin daha büyük şirketlerle paylaşılması ve riskin dağıtılmasıdır. Retekafülün amacı, risklerin ortaya çıkmasından kaynaklı tekafül fonları üzerinde oluşabilecek mali etkiyi azaltmak veya hafifletmek için tekafül operatörlerine teminat sağlamaktır. Dolayısıyla konvansiyonel sigortacılıktaki reasürans işlemine benzer şekilde katılım sigortacılığında retekafül işlemi yapılmaktadır. Retekafül, tekafül şirketlerinin ve tüm sektörün istikrarını sağlayan reasürans sektörüne İslami bir alternatiftir. Retekafül operatörleri, tekafül operatörleri ile doğrudan ve yakın bir bağlantıya sahip olmakla birlikte, retekafül piyasasının başarısı ve devamlılığı, tekafül piyasasının refahına ve gelişimine bağlıdır. Retekafül, tekafül sektörünün genel gelişiminde kritik bir rol oynamakta olup retekafül desteği olmadan tekafül sisteminin ayakta kalması mümkün görülmemektedir. Retekafül, tekafül şirketini olumsuz finansal stresten korumak ve varlığını sürdürmek için bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Ana işlevi tekafül piyasasında bir kurumsal risk yönetim fonksiyonu olan retekafül, risklerin yayılmasını sağlamakta sigorta ve tekafül sektörüne çeşitli faydalar sağlamaktadır. Söz konusu faydalar arasında
• Retekafül, sermayenin sağlanmasında araçsal olarak rol oynamaktadır. Bu sayede tekafül şirketi daha büyük ve daha karmaşık riskleri retekafül operatörünün yüksek sermaye kapasitesinden yararlanarak bünyesine alabilmekte ve sigortalama kapasitesini artırmaktadır.
• Retekafül, tekafül operatörünün risk portföyünü optimize etmesine ve homojenleştirmesine yardımcı olmaktadır.
• Yeni kurulan tekafül işletmecilerinin piyasaya güvenli ve emin bir şekilde girmelerine imkan sağlamaktadır.
• Retekafül, tekafül sektörünün gelişmiş güvenliğini ve uzun vadeli istikrarına katkı sunmaktadır.
• Tekafül işletmecisinin finansal ve teknik kapasitesinin ötesinde daha karmaşık riskleri bünyesine almasına ve retekafül operatörünün geniş bilgi birikiminden ve uzman sigortacılığından yararlanmasına imkan tanımaktadır.
• Retekafül küresel doğası gereği, risklerin coğrafi sınırların ötesine yayılmasını sağlamakta ve bir şirketin pazar veya ekonomideki kayıplarının etkisinin azalmasını sağlamaktadır.
• Retekafülde riskler doğrudan tekafül operatöründen retekafüle ve retrotekafüle kadar piyasada verimli bir şekilde dağıtılabilmektedir.
• Retekafülün artan rolüne paralel olarak retekafül operatörlerinin pazara diğer katma değerli hizmetleri sağlaması yer almaktadır. Bunlar arasında:
o Birleşme ve satın almaların kolaylaştırılması,
o Teknolojinin geliştirilmesi, o Uzmanlığın geliştirilmesi,
o Yeni pazarlara erişimim kolaylaştırılması,
o Ürün geliştirmeyi, kıyaslamayı, trend ve pazar analizini kolaylaştırmak için değerli veriyi sağlaması yer almaktadır.

Retekafül-Tekafül Şirket Uygulamaları
İslami şartlara uygun olarak yapılması gereken ve geleneksel sigorta sisteminden ayrı tutulması gereken tekafül sisteminde, retekafül uygulamasının da ayrıştırılması gerekmektedir. Bunun en önemli nedeni geleneksel sigorta sisteminde sağlanan reasürans ve fon değerlendirme sisteminin faiz, belirsizlik ve kumar içerdiği ve dini açıdan uygun olmadığı düşüncesidir.
Katılım sigortacılığında istenen ve gerekli olan sigorta şirketlerinde toplanan katkıların tamamının retekafül şirketine devredilmesidir. Ancak retekafül şirketinin olmaması ya da kapasitelerinin sınırlı olması durumunda zaruret prensibinden hareketle belli şartlarla tekafül şirketlerinin geleneksel reasürans şirketleriyle çalışmasına müsaade edilmektedir.
Uygulamada retekafül işlemleri, reasürans işlemlerinin İslami prensiplere göre yapılması işlemidir. Retekafül işlemleri, temel olarak müşareke (ortak sermaye yatırımı) prensibine dayalıdır. Bu prensip altında sigortacı ve reasürör önceden belirlenmiş bir oran üzerinde tüm kazançları veya kayıpları paylaşmada ve tüm haklar ve harcamalarda ortak bir sorumluluğa sahip olmaktadır.
Dünyada ilk retekafül şirketi “Sudan Reinsurance Company” olup 1979 yılında kurulmuştur. Bu şirketin kurulmasının ardından 1983 yılında Sudan’da “Sheikhan Takaful Company”, 1985 yılında Tunus’da “Best Re” kurulmuştur. Bu şirketlere benzer şekilde birçok retekafül firması kurulmuştur (Laçinbala ve Ünsal, 2019, s. 196). Kurulan bu şirketler tam retekafül şirketi olup bu şirketler dışında reasürans şirketleri bünyesinde ayrı bir pencere açarak katılım sigorta şirketlerine reasürans koruması sağlamışlardır. Bu şirketler arasında Swiss Re, Munich Re, Hannover Re gibi güçlü uluslararası reasürans şirketleri sayılabilmektedir. Pencere usulü hizmet veren şirketler sadece reasürans koruması sağlamamakta aynı zamanda katılım sigorta şirketlerine teknik destek de vermektedirler.

Retekafülde Taraflar ve Sözleşme Yapıları
Reasürans, “sigorta şirketleri için sigorta” kavramını ifade ettiği gibi, retekafül de “tekafül şirketleri için tekafül” anlamına gelmektedir. Bir tekafül şirketi, bir retekafül yönetim stratejisi oluşturmalı ve uygulamalıdır.

Retekafülde Taraflar

Retekafül sözleşmesinde taraflar, üzerine almış olduğu riskleri devreden tekafül operatörü ve riski devralan retekafül operatöründen oluşturmaktadır.
Bir retekafül sözleşmesinin kurulması için öncelikle tekafül katılımcılarının tekafül operatörleriyle risklerini paylaşarak bir katılım payı ödemeleri gerekmektedir. Katılımcı ve tekafül operatörü arasında bir anlaşma yapılmasının ardından tekafül operatörü üzerine almış olduğu risklerin bir kısmını retekafül operatörüne anlaşma yoluyla aktarmaktadır. Bu risk devri için tekafül operatörü, retekafül operatörüne katılımcılardan almış olduğu katılım payından bir prim ödemesi gerekmektedir. Bu sayede riskin belli bir kısmını devrederek hasar anında retekafül operatörü ile riskini paylaşmış olacaktır.

Retekafülde Sözleşme Yapıları

Retekafül sözleşme yapıları genel hatlar itibariyle reasürans sözleşmelerine benzemektedir.
•Asıl katılımcının, koşullar ne olursa olsun retekafül şirketine karşı hiçbir hakkı bulunmamaktadır.
• Retekafül şirketinin iflas etmesi halinde, devreden şirket sözleşme hükümlerine göre sorumlu olmaya devam etmektedir.
• Sedanın yani tekafül şirketinin iflas etmesi durumunda, retekafül şirketi yine de sözleşme hükümlerine göre sorumludur.
• Retekafül şirketinin asıl katılımcıların herhangi bir yanlış davranışına karşı sözleşmeden doğan bir hakkı bulunmamaktadır.
Retekafüldeki sözleşme yapıları incelendiğinde, sözleşme türlerinin reasürans anlaşmalarına benzer olarak ihtiyari ve trete olmak üzere iki grupta incelendiği görülmektedir. Geleneksel reasürans yönteminde olduğu gibi, sedan (tekafül şirketi) ile retekafül şirketi arasındaki retekafül anlaşması trete (otomatik) anlaşma veya isteğe bağlı olarak yapılabilir. Otomatik retekafül olarak bilinen ve özel bir fiyatlandırma mekanizması gerektirmeyen trete retekafül anlaşmasının her iki taraf içinde faydalı olduğu kabul edilmektedir. İhtiyari retekafül de ise her iki tarafında bir seçeneğe sahip olduğu isteğe bağlı bir anlaşma yöntemi bulunmaktadır.
İhtiyari bir retekafül anlaşmasında retekafül şirketi, tekafül şirketi tarafından üstlenilen bireysel bir riski kapsamına almaktadır. Retekafül şirketi risklerin devredilen kısmını kabul etmek zorunda olduğu trete retekafül anlaşmasının aksine, isteğe bağlı bir anlaşma kapsamında devredilen riskleri kabul etme zorunluluğu yoktur.
İsteğe bağlı retekafül anlaşması, genellikle bir riskin bireysel olarak devredildiği bir geri ödeme yöntemi olarak tanımlanmaktadır. Bu ifade doğrultusunda tekafül şirketinin riski devretmesi zorunlu olmayacak olup benzer şekilde, retekafül operatörü de bu teklifi kabul veya ret konusunda özgür olacaktır. Kabul edilen anlaşmalarda retekafül operatörü üzerinden belirli bir komisyon tahsil edilecektir. Ayrıca talepler, retekafül operatörü tarafından kabul edilen riskle orantılı olacaktır.
Bir diğer anlaşma türü olan trete retekafül anlaşması, tekafül tarafından devredilen her şeyin yer aldığı zorunlu bir sözleşme türüdür. Anlaşma, mutabık kalınan şartlar dahilinde retekafül operatörü tarafından kabul edilmektedir. Trete retekafülde ihtiyari retekafül düzenlemesinden farklı olarak, sözleşmenin tarafı olan retekafül operatörü için sözleşme süresince kapsama alınacak risk portförüne ilişkin tekafül şirketinin tam açıklaması önemlidir. Bu retekafül yöntemi, Kota Payı Orantılı Anlaşma, Oransal Fazlalık Anlaşması, Zararın Fazlası Orantısız Anlaşma ve Zararı Durdur Orantısız Anlaşma şeklindedir.
Temel olarak, retekafül modelleri, her ikisinin de aynı şeyi uygulaması bakımından tekafül modeline benzemektedir. Tekafül şirketinin dikkat etmesi gereken husus, retekafül operatörünün konvansiyonel operatörlerin yoğun olduğu bir pazara bağlı faaliyet gösterip göstermedikleridir.
Bir tekafül şirketinin, uygulayacağı retekafül düzenlemesinin seçimi için izlemesi gereken politika ve prosedürler aşağıda verilmiştir.
• Tekafül fonlarının risk tolerans düzeyinin belirlenmesi,
• Tekafül fonlarının risk tolerans düzeyine uygun olarak elde tutma seviyesinin belirlenmesi,
• Risk toleransıyla ilgili olarak maruz kalınan riski yönetmek için en uygun retekafül türünün belirlenmesi,
• Tekafül operatörleri veya retekafül operatörlerinden oluşan panelin seçilmesi için kriterlerin belirlenmesi, (bu kriterler, risk tolerans düzeyi, çeşitlendirme ve tekafüllerin finansal gücü ile ilgili hususları içermektedir)
• Piyasadaki değişikliklere ve tekafülün risk profiline göre izleme, gözden geçirme ve güncelleme süreci yapılması gerekmektedir.

Retekafülün Maliyeti
Cummin ve diğerlerine (2021) göre genel olarak reasürans maliyeti bazen taahhüt edilen risklerin aktüeryal fiyatından daha yüksek olabilmektedir. Ismail (2013) yapmış olduğu çalışmada bu görüşün aksine mevcut retekafül uygulamasının maliyetli olmadığını belirtmiştir. OECD (2018) verilerine göre de 2014-2016 dönemi için reasürans şirketleri tazminat ödemelerine kıyasla daha fazla prim topladığı anlaşılmıştır.
Bank Negara Malaysia’dan (BNM, 2019) elde edilen istatistikler, ortalama olarak 2002-2011 döneminde, tekafül şirketleri, tekafül katkılarının yaklaşık %25’ini retekafül için kullandığı tespit edilmiş ve bu oranın geleneksel sigorta sektörü için ise ortalama %19 olduğu belirlenmiştir.
Malezya örneğinde, BNM “Gereksiz retekafül harcamalarının olmaması için retekafül harcamaları brüt tekafül katkılarının %15’ini geçmemeli” şeklinde bir çağrıda bulunmuştur. Retekafülün maliyetini etkileyen faktörler arasında rekabete dayalı fiyatlar nedeniyle arz ve talep arasındaki dengesizlik, sermaye ile ilgili kapasite kısıtlamaları, faiz oranındaki hareketler, katastrofik kayıplar, ülkenin GSYİH’ndaki değişiklikler sayılabilmektedir.

***

Kaynak: DergiPark