Bir seyahat için yola çıkan kişiye seyyah denir. Seyyahı, yolculuk yapan diğer insanlardan ayıran nokta seyyah gezerken tanımayı, görürken bilmeyi ister. Seyahatin yolunu seyyahın tecrübeleri belirleyecektir. Seyyah olaylar ve mekânların, farklılıkları ve benzerlikleri arasında kıyaslama yaparak buralardan çıkarımlarda bulunur. Böylece seyahatnameler sadece bilgi aktaran bir metin olmaktan kurtulur ve bu haliyle özellikle tarih üzerine bilimsel araştırma yapanların dikkatini çekerek bilimsel çalışmaların konusunu oluşturabilir (Maden, 2008). Seyahatname, seyahat dolayısı ile yazılan eserlere verilen isimdir. Seyahatname kelimesinin Arap edebiyatında ki karşılığı ise “rıhle” kelimesidir (Yazıcı, 2009).

İktisat tarihi, bir yönüyle iktisadı ele alması diğer bir yönüyle de tarih ile ilişkili olmasının yanı sıra diğer sosyal ilimlerden de soyutlanamaz. İktisat tarihçisi sosyal, beşerî ve kültürel olayları görmezlikten gelemez. Tüm bunların yanında iktisat tarihçisinin dayandığı iki temel disiplin tarih ve iktisattır (Tabakoğlu, 2014). Seyahatnameler belli bir coğrafyanın sosyal, beşeri ve kültürel yanlarını gösteren önemli kaynaklardan biridir. Seyahatnamelerdeki anlatılan olaylar, betimlenen bir çarşı veyahut aktarılan bir hikaye ya da şahit olunan bir vaka, tarif edilen bir insan vb. dönemin iktisadi, sosyal ve kültürel olarak anlaşılmasında önemli ipuçları barındırmaktadır. Bu durumda seyahatnameler disiplinler arası çalışmalar için çalışmacılara önemli imkânlar sağlamaktadır (İldem, 2007).

Tarih çalışmaları toplumsal benlik inşasında önemli bir rol oynar. Bu anlamda tarih kişiye merakını giderebilmenin yolunu açtığı gibi sosyal ve iktisadi bilimlere kaynaklık eder. Hatta sosyal bilimlerin ve iktisadın kaynağı olmakla kalmayıp, entelektüel faaliyetlerin de ilk şartı gibi görünmektedir (Tabakoğlu, 2013). Bu sebeple seyahatnameler sosyal bilimlere kaynaklık eden eserler arasında önemli bir yer tutar. Bunun en büyük sebeplerinden biri de seyyahın birden çok memleketi seyahati süresince gezmesi ve bu durumun okuyucusuna farklı bölgelerin karşılaştırılması fırsatını eserinde tanımasıdır. Bu bakımdan değerlendirildiğinde İbn Battuta Seyahatnamesi’nin alanında ne kadar kıymetli bir kaynak olduğu anlaşılacaktır.

Seyahatnameler tarihe kaynaklık eden önemli kaynaklar olmalarının yanı sıra, bazı noktalarda bilginin aktarılmasında sorunları barındırabilir. Seyahatnamelerde, seyyahın etnik ve dini önyargıları seyyahın dönemin gerçeklerini aktarması sırasında gerçeklerden uzaklaşmasına yol açabilecektir. Ayrıca seyyah ile seyahat sırasında karşılaştığı toplumlar arasında kurulacak iletişimin en önemli unsuru dildir. Yerel halkın konuştuğu dilin bilinmemesi ya da bu dile tam bir hakimiyetin olmaması seyyahın olayları kavrayışını ve aktarışını zorlaştırmaktadır. Bu durum seyyahın daha çok iletişim kurabileceği kişiler ile irtibatlı kalmasına yol açarak yanlış bilginin aktarılmasına yol açmaktadır (Faroqhı, 2001, s. 207). 

Kaynak: İstanbul İktisat Dergisi