Lügat olarak fey kelimesi mastar olup, sözlükte geri dönmek, şekil değiştirmek ve çevirmek anlamlarına gelir. İsim olarak gölge, bir yerden diğer yere dönme, güneşin gölgeyi değiştirmesi, ganimet, tevbe, taife manalarına geldiği gözlenir. Lügat kitaplarında isim ve mastar olarak kullanılışına ait pek çok örnek verilmektedir. Bununla birlikte, kelimenin ganimet ve haracı ifade etmek için kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Terim olarak, Alimler arasında fey kelimesinin birbirine yakın tanımları yapılmaktadır. Bu tanımlara göre fey: Gayr-i Müslimlerden savaşılmadan elde edilen mallardır. Elde edilmesinde şiddet ve zorluk bulunmayan şeylerdir. Şer’an, düşman ülkenin mallarından Müslümanlara dönen ganimet ve haraçlardır. Harp, hile, baskın ve öldürme olmaksızın, Gayr-i Müslimlerden alınan mallar feydir. Allah’ın, savaş yapılmadan Gayr-i Müslimlerin mallarından Müslümanlara verdiği nimetlere denir.Fey, Yüce Allah’ın İslâm’a muhaliflerin mallarından sürgün, cizye veya başka yollarla anlaşma yapılarak verdiği nimetlerdir. Fey kelimesinin terim anlamıyla lügat anlamları arasında ilgi kuranlar da olmaktadır. Meselâ; Kudame b. Cafer, savaşla ele geçen düşman topraklarının onlara bırakılması sonucunda, gelirlerinden haraç alınmasına fey denilmesini, “her sene bu toplanan malların Müslümanlara rucû” etti şeklinde yorumlamakta ve bunlara fey denileceğini ileri sürmektedir. Ayrıca, nankörlüklerinden dolayı, inanmayan insanların mallarının Müslümanlara dönmesi ve dünya malının gölgeye benzetilerek, belirli bir süre sonra yok olma ihtimali, bu malları lügat anlamından hareketle, fey olarak değerlendirilmesine vesile olmuştur. Buna ilaveten fıkıhçılar arasında, Müslüman ülkenin vatandaşı olmayan yabancı tüccarlardan alınan gümrük vergilerini, fey kapsamına dahil edenler olmaktadır. İmam Şafii (ö.204/819), varisi olmaması sebebiyle hazineye intikal eden zimmilerin mallarını fey kapsamına alır.33 Ebû Yusuf (ö.182/798)’a göre ise, toprak mahsullerinden alınan vergi fey’dir. Fey’in geniş bir tanımını da Ebû Ubeyd yapmaktadır. Ona göre, Gayr-i Müslimlerin verdiği cizye, savaşla elde edilen toprakların haracı, zımmîlerin mallarından alınan yirmide bir öşür, onlardan alınan onda bir oranındaki ticaret vergisi, fey olarak değerlendirilir.
***
Kaynak: DergiPark