Günümüz dilinde helal denince ilk akla gelen şey helal gıda olsa da, gerçekte Müslüman bir fert için topyekün doğumdan ölüme kadar hayatını kapsayan bir yaşam modeli olması gerekir. Diğer bir ifade ile anne karnına düşmemizden dünyadaki ilk nefesimizle birlikte başlayıp, son nefesimize kadar geçen yaşam serüvenimizi bütüncül bir şekilde Allah ve Resulünün öğretilerine göre şekillendirmektir diyebiliriz.
Ülkemizde son zamanlarda helal gıdaya olan hassasiyetin artmasıyla birlikte bu sektörde ciddi mesafeler katedildi. Özellikle Avrupa Birliği Helal Standartlar Komisyon başkanlığını yürütürken bizzat sektörün işleyişine şahit olan biri olarak diyebilirim ki, 2013 yılından beri ülkemizde ciddi gelişmeler olmuş, TSE’nin gayretleri ile belirli bir seviyeye gelmiştir. Hassaten, SMIIC ile eş zamanlı yapılan çalışmalar ülkemizi hem İslam İşbirliği Teşkilatı bünyesinde, hem de dünya helal çalışmaları açısından belirli bir noktaya getirmiştir.
Ancak bugünkü işleyeceğimiz konu genelde helal, özelde helal Ekonomi ve Finansı olacaktır. Bu bakımdan öncelikle helalin ve buna bağlı olarak helal yaşamın ne demek olduğunu bir hatırlamakta fayda vardır.
Dinimiz olan İslam’ın izin verdiği, yasaklamadığı, dinin ilkelerine aykırı olmayan veya dinin temel prensiplerine göre meşru görülen şeyler helal kapsamında değerlendirilir. Kimi zaman bu helallik, câiz, kimi zaman mübah olarak ifade edilebilir. Câiz ve mubah kelimeleri aralarında bazı farklılıklar bulunmakla birlikte çoğu zaman helal ile eş anlamlı olarak kullanılır ve dinî literatürde mükellefin yapıp yapmamakta özgür bırakıldığı davranışları ifade etmek için kullanılır. Bu bakımdan bir şey câiz, mubah yada helal olarak ifade edilirse aslında aynı şey kastedilir hâle gelmiştir.
Yukarıdaki tariften de anlaşılacağı üzere “Müslümanım” diyen bir kimsenin düşünceleri dahil her şeyi İslami ölçülere göre olmalıdır. Zihin dünyası dünyevileşmeden mümin kalabilmek öylesine zordur ki, kimi zaman şuursuzca, yaşadığı gibi inanmaya başlar insan ve bunun maalesef farkında bile değildir. O yüzden yaşantımız İslami ilkeler çerçevesinde olmalı. Aile hayatımız, sosyal hayatımız, siyasi duruşumuz, hukuki hayatımız, iktisadi hayatımız, eğitim ve öğretim hayatımız dinimizin ölçülerine göre olmalı. Nefsimizin türlü bahanelerle bizi aldatan, tuzaklar kuran hilelerine yenilmeden saf mümin kalabilmenin mücadelesi içinde olabilmek.
Bize sunulan her imkânın ve fırsatın aslında helal olmayabileceği gerçeğini asla unutmadan hareket etmeli. Çünkü her yasal olan helal olmayabilir. Faiz meselesini ele alalım. Faiz yasal bir haktır, oysa helal değildir. Gayrimeşru ilişki kurmak, diğer bir ifade ile zina yapmak yasaldır, oysa dinimize göre helal değildir. Mahkemede eli ve dili iş yapan avukatlar tutarak haksız olduğunu bile bile kazandığın bir dava sonucunda elde edeceğin getiriler yasal olabilir, oysa helal değildir. Kadınlara verilen ömürlük yada sınırlı nafaka hakkı yasal olabilir, ama dinimize göre helal değildir. Bu bakımdan hayatımızı harfi harfine dinimizin ilkelerine göre şekillendirmediğimiz zaman farkında olmadan “yasal hakkımızı alıyoruz” derken, hakikatte kendimizi helal olmayan bir yaşam içinde buluyoruz.
Şimdi soru sorarak meseleyi anlamaya çalışmalıyız. Faiz yasaldır diye alınabilir mi? Zina yasaldır diye zina işlenebilir mi? Bu soruların cevabına inanmış her Müslümanın “hayır” cevabı vereceğinden hiç şüphem yok. Öyle ise her yasal olan helal değildir gerçeğini rehber edinip, fırsat yada imkân olarak bize sunulanları da dinimizin süzgecinden geçirip ona göre karar vermeliyiz.
Aynı şekilde İslam Ekonomisi ve Finansı da helal yaşam sınırları çerçevesinde değerlendirilmeli, dinimizin ilkelerine göre uyumlu olup olmadığına dikkat edilmelidir. Bu yüzden İslam hukukunda akitler konusu çok iyi kavranılmalı. İslam ekonomisi ve finansının helal boyutu da akitler, diğer bir ifade ile sözleşmeler meselesinin iyi anlaşılmasına bağlıdır.
Prof. Dr. Saim KAYADİBİ
Karabük Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Finans ve Katılım Bankacılığı
* Yazarların görüşleri kendilerini bağlar.