Eşitlik ve Etkinlik Sağlamada Bir Reform Önerisi: Negatif Gelir Vergisi

Gelir dağılımının adaletli ve dengeli olması konusunda birçok reform önerisi yapılmıştır. Bunlar arasında acil sorunların çözümüne yönelik olanların yanında köklü çözüm önerilerinin de olduğu bilinmektedir. Özellikle insanlar içerisinde çalışma arzusunu azaltan faktörlerin kaldırılması ve onların iş bulmalarının kolaylaştırılması ve çalışmalarının teşvik edilmesi önem arz etmektedir. Bu konuda çalışanlara ve işsizlere öğrenim ve eğitim planları ve programları düzenlenmelidir. Çalışmanın bir elzemlik örneği olduğu vurgulanmalıdır.

Negatif gelir vergisi; her aileye belli bir dönem (genellikle bir yıl) gelir garantisi sağlayarak ailenin gelirinin belli bir seviyenin (minimum) altına hiçbir şekilde düşmesine izin verilmemesi ve ailenin piyasa geliri arttığı zaman aileye verilen tazminatın belli bir tazminat kayıp oranında azaltılmasını içermektedir (Başoğlu vd., 1999, s.203). Örnek olarak belirtebiliriz; bir ailenin geliri 100 milyon TL olsun. Garanti edilmiş gelir 100 milyon TL ve tazminat kayıp oranı ve gelir vergisi oranının %25 olarak tespit edildiğini düşünelim. Bu durumda ailenin 100 milyon TL geliri var. Bunun 25 milyon TL si gelir vergisine gideceği için düşecek. 75 milyon TL kalacak. 100 milyon TL de garanti edilmiş gelir olduğundan ailenin eline 175 milyon TL geçmiş olacaktır. Bu şekilde olan aile başa baş noktasındadır. Kazancı 100 milyon lirayı aşan aileler elde ettikleri tazminattan daha fazla vergi ödeyeceklerdir. Negatif gelir vergisi uygulaması refah tuzağını ortadan kaldırmaktadır. Düşük gelirli ailelere düşük ücret düzeyinde bile daha fazla iş aramaya teşvik etmektedir. Fakat içerdiği yüksek maliyet nedeniyle bütün bu avantajlarına rağmen negatif gelir vergisine uygulamada rastlanmamaktadır.

Makro Seviyede Yeniden Gelir Dağılımı

Sosyal güvenliğin yeniden gelir dağıtıcı etkisi büyük ölçüde finansman metoduna ve ivazlarla iştirak veya vergiler arasındaki ilişkiye bağlıdır. Sosyal güvenlik, asli fonksiyonları içerisinde yer almamakla birlikte gelirin yeniden dağıtılmasında çok etkin bir rol oynamaktadır. Özellikle kendi iradesi dışında tehlikeye uğrayıp çalışma gücünü ve kazancını kaybedenlere azami ölçüde yeniden çalışma gücünü ve kazancını kaybedenlere, azami ölçüde yeniden çalışma gücü kazandırırken ve çalışma gücünü kazanıncaya kadar kaybolan kazancını telafi ederken gelir dağılımını da değiştirme görevinde bulunmuş olmaktadır (Yazgan, 1992, s.332). Sosyal güvenlik olarak gelirin yeniden dağılımı ve dağıtımı daha çok mikro seviyede manalı olmaktadır.

Vergilerle Finanse Edilen Sistemlerde Yeniden Gelir Dağılımı

Kamu harcamaları açısından transfer harcamalarını ifade eder. Tek taraflı para ödemesi olup karşılığında hizmet ve mal satın alınmaz. Yine bütün transfer harcamalarını da sosyal güvenlik kapsamına dahil etmek doğru değildir. Hazineden fertlere akan sosyal güvenlik gelirleri net yeniden gelir dağılımı şeklinde olabilir. Böyle olabilmesi için de hazineye giren hiçbir verginin mükellefi veya yükünün taşıyıcısı olmamaları gerekir. Transfer harcamalarından yararlananlar vasıtasız vergi mükellefi olabildikleri gibi vasıtalı vergi mükellefi de olabilirler. Hazinenin belli bir yaştan sonra herkese yaşlılık aylığı ödemesi yaşlıların vasıtasız vergi mükellefi olmamaları halinde bile net yeniden gelir dağılımı değildir. Kamu ödemelerinden olduğu hallerde genel bir aile ödenekleri sisteminde durum daha değişik olabilir. Aile ödenekleri kazançları dikkate alındığı takdirde net yeniden gelir dağılımı daha ziyade zenginden fakire doğru şekilde olabilir (Yazgan, 1992, s.334). Kamu sosyal güvenlik ödemeleri şekli ve içeriği ne olursa olsun, bütün bir vergi sisteminin yükünün faydalananlar tarafından taşındığıdır. Kamu sosyal güvenlik sistemi yoluyla yeniden gelir dağılımı, ivaz alanlarla nihai vergi yüküne katlananların hangi gelir grupları olduğunu tespite izah edilebilir. Kazancı yüksek olana çoğunlukla ya sosyal güvenlik ödemeleri yapılmaz veya yapılsa da vasıtasız vergilerle geri alınır.

(Bu metin çalışmadan alınmıştır. Makalenin tamamını okumak için kaynakta yer alan bağlantıyı tıklayınız.)

Kaynak: Dergi Park