Paul Oslington, Doğal Teoloji Olarak Politik Ekonomi – Smith, Malthus ve Takipçileri, çev. Hayreddin Soykan, Albaraka Yayınları, 1. Baskı, Ocak 2022, 285 sayfa.

İktisat Profesörü ve İşletme Dekanı olarak görev yapan Paul Oslington; birçok üniversitede görev yapmakta ayrıca Avustralya Canberra’daki Hristiyanlık ve Kültür Merkezi’nde fahri Araştırma Profesörüdür. Doğal teoloji; kutsalın etki ve yansıması olarak ekonominin politik yönünü daima etkilemiş ve şekillendirmiştir. Politik ekonominin şekillendirilmesi yönüyle teolojinin varlığı ve bu iki disiplinin hikayesi Paul Oslington; felsefî ve tarihî meselelerle, erken dönem teoloji, doğal teoloji ve politik ekonominin doğuşu ve çöküşü konularıyla sekiz başlıkla “Doğal Teoloji Olarak Politik Ekonomi” kitabıyla teorik bir hikaye anlatmaktadır.

Birey ve toplumların barınma, beslenme gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak için yaptıkları her türlü eylem sonucunda iktisadı doğurmuş ve geliştirmiştir. Bireysel ve toplumsal güven ve yardımlaşma ihtiyaçları ise ilahiyat disiplini getirmiştir. Bireysel ve toplumsal varlığımızın ortaya çıkmasından beri iktisat ile ilahiyatın beraber olma durumunu getirmiştir. Her iki disiplinin ortak ve ayrı oldukları noktalar bulunmakla beraber toplumsal refah ve huzur asıl hedefleri olmuştur. Paul Oslington, iktisat ile ilahiyatın ortak ve ayrı noktalarını toplumu şekillendiren ve yönlendiren dinamik gücünün bir dönem etkisini anlatmaya çalışmaktadır. Bu yönüyle kitabında 18. ve 19. yüzyıllarda Britanya’da Hristiyan teolojinin ekonomik politikasını oluşum ve değişim sürecinin hikayesini anlatmaktadır.

Ekonomik refah ve kazancın bir kimliğe bürünmesi için değerler ve maneviyatın olması gerekmektedir. Bu noktada iktisat ile ilahiyat birbirini tamamlamaktadır. Bu kimliğin oluşum ve gelişim evresi, toplumların mekanına ve zamanına göre kendine hâs özelliklere sahip olmuşlardır. İktisat ile ilahiyatın nefes aldığı saha doğadır. Doğanın işletilmesi, üretilmesi yönüyle iktisat ve ilahiyat diliyle aynı ve farklı noktalarda tanımlamalar getirmiştir. Paul Oslington, “Doğal Teoloji” kavramını felsefî ve tarihî yönlerini açıklayarak kitaba giriş yapmaktadır. Francis Bacon’u referans alarak: “Doğanın ışığı yoluyla Tanrı’dan türetilebilen ilahi felsefe ve yaratıklarının tefekkürü olarak” doğal teolojiyi tanımlıyor; “böylece o, nesnesi bakımından hakikaten ilâhî; fakat edinimi bakımından da tabiî” olarak tanımlıyor. Doğal teoloji; insanlığı kapsayan doğayı inceleme yoluyla Tanrı’nın yollarını anlamaydı. Oslington, doğal teolojiyi anlama ve çeşitliliğinin bu başlıkla anlatarak, asıl üzerinde durduğu ve sınırları belirlediği konu; “Britanya Bilimsel Doğa Teoloji Geleneği”dir. Bu konu kitabın tamamında ele alınarak iktisat ve ilahiyat sürecini ve gelişimini anlatmaktadır.

19.yüzyıl İngiliz politik ekonomisini anlamak için 18. yüzyıl teolojik ekonominin İngiliz köklerine bakmak gerekmektedir. Bu acıdan kitabın üçüncü bölümü; Joseph Butler, Josiah Tucker, William Paley ve Edmund Burke İngiliz aydınlarını alt başlıklarla anlatmaktadır. Bu İngiliz entelektüel seçkinlerin “ticarî toplumlarda çıkarların inayet noktasında bir uyum olduğu” fikirsel zemini hazırlayarak, Adam Smith’in iktisadî fikirleri üzerindeki etsini anlaşılır kılmaya çalışmaktadır.

Erken yaşta babasını kaybedip, dindar Kalvinist annesi tarafından büyütülen İskoçlu Adam Smith, politik ekonomist ve ahlak filozofudur. Ahlâkî Duygular Kuramı ile Ulusların Zenginliği iki kitabından pasajlarla Oslington, teoloji ve politik iktisat konuları hakkında bilgiler verir. Smith’in ilahiyat ve iktisat konularında ki etkisi ve katkısı bağlamında teorik düşünceleri neler olduğu anlatılır.

Doğal teoloji ve politik ekonominin doğuşunda Stewart, Malthus, Sumner ve Chalmes gibi önemli politik ekonomistlerin fikirleri hakkında bilgiler vermektedir. İktisat ile ilahiyatın ortak noktalarında oluşan fikirler, kitabın beşinci bölümünde anlatılmaktadır.

19.yüzyılın ortalarına doğru Britanya’da doğal teolojinin politik ekonomiden ayrılışı, kitabın yedinci bölümünde anlatılmaktadır. Doğal teoloji ile politik ekonomi özelinde kilise ile akademi siyasetinin farklı görüşler benimsemeleriyle ayrılmaya başlandığını söyleye biliriz. Bu iki disiplinin kimlik özellikleri zaman geçtikçe değişen şartlara binaen çözülüşleri gerçekleşti. Oslington, iktisadın bir bilim olarak olgunlaşmasını ve sekülerleşme alt konularla bu başlığı anlatmaktadır. Yazara göre doğal teolojinin çöküşü; ispatlayıcı fonksiyonlarına yönelik artan vurgular olmasıydı. Bilimsel doğal teolojinin, Tanrı’nın varlığının ve iyiliğinin aklî ispatı olarak yanlış yorumlanması, kırılganlığı da beraberinde getirdi.

İktisat Profesörü Paul Oslington, Hristiyan teoloji ile politik ekonominin oluşum, gelişim ve çözülüş sürecini tarihsel analizini etmektedir. İktisat ile ilahiyatın disiplinler arası diyaloğun 18. ve 19. yüzyıllarda imkân ve şartlar dahilinde oluşan Britanya bilimsel doğal teoloji geleneğinin bir yansıması olarak, “Doğal Teoloji Olarak Politik Ekonomi” kitabında anlatılmaktadır.

Yunus Özdemir