Melih Turan
Geçtiğimiz yıl Diyanet’in Kripto Paralar üzerine verdiği cevaba istinaden bir tartışma açmıştık. Bu konu daha sonra Süleyman Kaya Hoca tarafından aydınlatıldı. Yazımızın devamını ise fırsatlar konusunda işleyeceğimize söz vermiştik. Aradan uzun zaman geçmiş olsa da kaldığımız yerden devam edebiliriz.
***
İnsan, finansal tüm işlerini hallederken her zaman aracılara, özellikle büyük merkezi kuruluşlara, bağımlı kalıyor. Bugün İslam iktisadının ve İslami bakış açısından çözülmesi gereken geleneksel finans işlerinin tıkandığı nokta uluslararası ya da yerel merkezi kurumlardır. Bunların başında merkez bankaları, bankacılık düzenleme kurumları, uluslararası finansal düzenleyiciler gelmektedir. Belirli bir kontrolün elinde olan “standartlar” ne yazık ki beraberinde birçok kısıtlamaları da beraberinde getirmektedir.
Örneğin IBAN (International Bank Account Number) olarak kullandığımız uluslararası banka hesap numarası ve bu numara ile bankalar yoluyla uluslararası para göndermeye imkân tanıyan SWIFT sistemi (The Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) gibi standartlar kayıtlı ekonomiye, insanların ihtiyacının görülmesine yardımcı olduğu gibi bazı noktalarda sınırlamalar getiriyor. Sudan, İran, Libya, Cezayir ve Fas gibi İslam ülkeleri bu standartlara dahil değil, mesela. Bunun sebebi ya bu uluslararası finansal sisteme girmek istememelerinden ya da status quo’ya boyun eğmediklerinden kaynaklanıyor olabilir. Ambargolar, güçlünün zayıfı ezmesi ve komplo teorileri ve dahası. Ancak bildiğimiz bir şey var ki bu ülkeler uluslararası finansal sisteme, belirli bir bedel karşılığında, meydan okuyor.
Blokzinciri Ne Vaat Ediyor?
Blokzinciri ise, sistem genelinde ve kripto paralar özelinde, bu tekelleşmiş finansal kontrol mekanizmaları karşısında ortaya çıkmış adem-i merkezi bir yapı olarak status quo’ya karşı meydanda. Blokzinciri sayesinde verinin hakimiyeti kriptografi alt yapısıyla belirli bir merkezin elinde bırakılmaktansa dağıtık bir yapıda muhafaza edilerek kodların/verilerin aktarımı ve doğruluğu sağlanabiliyor. Bunu şöyle düşünebiliriz, blokziciri alt yapısı ile oluşturulan akıllı sözleşmeler ihtiva ettiği veriyi (bu kriptopara, değer, varlık gibi şeyler olabilir) hiçbir aracı kuruma başvurmadan birçok bilgisayara aktararak oluşturduğu kripto kod sistemi ile bir kişiden başka bir kişiye güvenli bir şekilde doğrulayarak aktarabiliyor. Bu ise kripto para örneğinde olduğu gibi paranın kişiden kişiye aktarımını uluslararası finansal sisteme başvurmadan gerçekleştiriebilmek anlamına geliyor.
Bu durum İslam iktisadı ve finansı açısından düşünüldüğü zaman, uluslararası finansal sistemin zorladığı faize dayalı bankacılık sistemine, Batı’nın elinde tuttuğu finansal kırbaca ve ambargo dayatmasına karşı düzenlenebilecek bir sistem olarak karşımıza çıkıyor. Blokzinciri ile oluşturulabilecek bir para sistemi, para transferi mekanizması ve ticari mutabakatlar İslam iktisadının öngördüğü finansal düzeni hâkim paradigmaya başvurmadan gayet mümkün kılabilir. Ne mi demek istiyorum?
İslam ekseninde oluşturulacak bir kripto para ağı ile IBAN ve SWIFT benzeri sistemleri saf dışı bırakarak ticari ilişkilerin ambargoya maruz bırakıldığı Müslüman ülkeler ile ticari ilişkiye girebilir ve bunu tüm İslam alemi içerisinde bir parasal birlik olarak meydana getirebiliriz. Blokzinciri ile oluşturulmuş akıllı sözleşmeler ile finansman işlemleri, para transferleri ve ticari süreçler hiçbir şekilde yolsuzluğa, herhangi bir müdahaleye ve suiistimale yer bırakmadan gerçekleştirilebilir. Buna benzer birçok proje ile blokzinciri yeni bir ekonomi paradigmasının inşasında yardımcı olabilir, olmalıdır da.
Finansal Teknolojilerin Kopardığı Fırtına
Diğer yandan blokzincirini de içine alan finansal teknolojiler bugün o büyük finans kurumların ve bankaların yaptığı ya da yapmaya çalıştığı bir takım süreçleri yeniden tasarlayarak, süreçleri kısaltarak yahut baştan düzelterek finans alanında yeni bir çığır açmıştır. Bankaların hantal yapılarından, para transferi mekanizmalarının tekelliğinden, ödeme yöntemlerinin komisyon haracından bunalıp bu sisteme meydan okuyan girişimler FinTech şirketleri olarak ön plana çıkmıştır.
Aşağıda görülen resimde bir bankanın yaptığı işleri daha farklı ve özel çözümler üreterek hizmet veren FinTech’ler meseleyi daha da açıklayıcı kılıyor. Bu demek oluyor ki finansal sisteme razı olmayanlar bankacılık sistemini toptan değiştiremeseler dahi teknolojik bir çözüm üreterek yıkıcı bir etki oluşturabiliyor. Bu da geleneksel finansal düzenin gelecek zamanda evirileceğini yahut farklı bir biçimde yıkıma uğrayacağının açık bir göstergesidir.
Finansal teknolojiler bize şu müjdeyi vermektedir: mevcut düzene razı gelmeyen finansal düzeni değiştirmek isteyenlere hodri meydan! Ey bankacılık sisteminden rahatsız olanlar, katılım bankacılığından da gönlü mutmain olmayanlar, haydi buyurun dijital dünyada bir uygulama geliştirin. Öyle bir uygulama geliştirin ki bankacılık ve finans düzenini değiştirin!
Bunun örnekleri yüzlerce. İslami Fintech olarak da tanımlanan İslami finansa uygun birçok proje de geliştirildi. Ancak yeterli değil. Bugün karz-ı hasen (karşılıksız borç) sistemini, zekât sistemini, sadaka ve bağış uygulamalarını, kitlesel fonlamayı, vadeli satış sistemini sahip olduğumuz iktisadi ilkeler çerçevesinde oluşturmak için hiçbir engel yok. Yeter ki bu alanda bir çaba sarf edilsin.
Bu İslami FinTech’lerden birkaç örnek verilecek olursa;
Ethis Crowd ve Yielders: Kitlesel fonlama yöntemi ile gayrimenkul yatırımların insanlar tarafından fonlanmasına ve yapılan yatırım üzerinden getiri sağlanmasına aracılık ediyor.
Globalsadaqah: Küresel çapta hayır amaçlı kuruluşların projelerine bağış yapılmasına imkân tanıyor.
insha: Avrupa’daki Müslümanlara dijital faizsiz bankacılık hizmetini oradaki insanların İslami yaşamlarını kolaylaştıracak (zekât hesaplama, cami haritası, kıble bulucu gibi) uygulamalar ile birlikte sunuyor.
Launchgood: Genelde Müslümanların ortaya koyduğu yenilikçi, hayır ve kişisel projelere kitlesel fonlama ile bağış yapılmasını sağlıyor.
One Gram: İslami finansa uyumlu altına endeksli bir kripto para hizmeti veriyor.
Bir Uygulama Bin Kurama Bedel
Daha birçok ayrıntısına girilebilecek bir konuyu toparlamak gerekirse, dijital alem ve gelişen teknolojiler yaşadığımız dünyayı faillerinin tasavvuru ölçüsünde değiştiriyor. Bugün İslam iktisadı ve finansı üzerine çalışanlar kuramları bir vaz u nasihat penceresinden çıkararak uygulama ile buluşturmadıkları, uygulamayı düzeltmedikleri ve geleneğe dayalı yenileşim yapmadıkları müddetçe beklenen ve özlenen finans yaşam alanını inşa etmek imkanı gecikecektir.
Bir Müslümanın finansal ve iktisadi davranışını değiştirmek onun meşgul olduğu ortamı değiştirmekle mümkün olabilir. Hz. Peygamber’in vahyi tebliğ ettikten sonra sünnetiyle onu uyguladığı unutulmaması gerekir. Zira riba yasağı ve zekât emri, ancak O’nun gayretleriyle ve inayet-i ilahi ile toplum hayatında makes bulabilmiştir. Elhasıl, söylem, kuram ve uygulama imtizaç ederse ancak böyle muhayyilemiz vücut bulabilir!
Kaynakça
https://medium.com/hada-dbank/blockchain-technology-in-the-islamic-finance-banking-ac86fa492344
https://islamiktisadi.net/index.php/2017/12/05/diyanet-kriptoparalar-firsatlar/
https://islamiktisadi.net/index.php/2018/01/23/kripto-para-birimleri-fikhi-acidan-degerlendirilmesi/
https://mahmutsancak.com/2017/10/04/bu-zincirin-halkasi-olacagiz/
https://thefinanser.com/2016/02/eventually-everything-will-become-a-bank.html/
https://islamiktisadi.net/index.php/2017/07/27/islami-fintechler/
https://www.swift.com/standards/data-standards/iban?tl=en#topic-tabs-menu
https://seyler.eksisozluk.com/onemli-bir-bankacilik-terimi-olan-swift-sistemi-tam-olarak-nedir
https://fonbulucu.com/haber/KITLE-FONLAMASINA-GENEL-BAKIS-ve-ISLAMI-KITLE-FONLAMASI/96