Covid-19 dünya çapında travmatik etkiler bırakan bir pandemi oldu. Pandemi, başlangıcından beri hayatın her alanını etkiledi. Dolayısıyla, Turkish Journal of Islamic Economics (TUJISE) dergisi, bu pandeminin insanlık üzerindeki etkilerini azaltmak için İslami Sosyal Finansın (ISF) neler yapabileceğini keşfetmeye çalışan “İslami Sosyal Finans ve Pandemi Krizi” konulu bir özel sayı yayınladı.
Derginin özel sayısı İslami Sosyal Finans ve Pandemi Krizi üzerine alanın uzmanları tarafından kaleme alınan 15 farklı makaleden oluşmaktadır.
İslami sosyal finans sektörü, zekat (zorunlu sadaka), sadaka (gönüllü sadaka) ve karz (kredi/borç) ve tekafül (sigorta) gibi vakıf işbirliği ve hayırseverliğe dayalı İslami kurumları kapsamaktadır. Aynı zamanda, sukuk aracılığıyla yapılan sosyal yatırımları ve karz’ı hasen (faizsiz krediler) sağlayarak yoksulluğu azaltmayı amaçlayan, kar amacı gütmeyen İslami mikrofinans kuruluşlarını da kapsar. Bu nedenle, bu özel sayı, ISF’nin bu salgından ciddi şekilde etkilenen insanların refahını sağlamak için neler yapabileceğini detaylandırmayı hedefliyor.
TUJISE’nin bu özel sayısı vakıf, mikrofinans ve finansal içerme gibi konuları ile başlayan 15 makaleden oluşmaktadır. Ardından, salgın nedeniyle Müslüman girişimcilerin hayır işleri, yatırım, finansal planlama ve geçim kaynakları gibi konular takip ediyor. Sonra tekafül ve pandemi tartışması ve ardından pandemi döneminde bankaların rolü ve son olarak pandemi krizine bir çözüm olarak sukuk konusu geliyor.
Sayının ilk makalesi “Endonezya’da Ekonomik Büyümeyi Destekleyecek Sosyal Girişimler İçin Alternatif Bir Finansman Olarak “Cash Waqf” Modeli Geliştirmek” konulu makalesidir. Çeşitli hedeflere ulaşmayı amaçlayan bu makale, finansların, çoğu sosyal girişim işletmesi için en önemli zorluk olmaya devam ettiğini ve böylece birçok sosyal girişimin finansal sorunlarını çözmek için ICWSE-B modeli olarak bilinen sosyal girişim ve “cash waqf”i entegre eden yenilikçi bir iş modeli tanıtıyor.
“İslami Mikrofinans Ürünlerinin Moritanya Mikrogirişimcilerinin Geliri Üzerindeki Etkisi: PROCAPEC-Nouakchott’tan Kanıtlar” başlıklı ikinci makalesi, İslami mikrofinans ürünlerinin kullanılmasının Moritanya mikro girişimcilerinin gelir düzeyi üzerindeki etkisini incelemektedir. Çalışma, İslami mikrofinans ürünlerinin kullanımının yararlanıcıların gelirlerini artırdığını; Ancak İslami mikrofinans ürünlerinin kullanımı ile gelir düzeyi arasındaki ilişkide cinsiyetin düzenleyici bir etkisi olmadını söylüyor. Bu çalışma, coğrafi bağlamda çalışmaların azlığı nedeniyle Moritanya’da İslami mikrofinans alanında öncüler arasında yer almaktadır.
Bir sonraki makale “Yoksullara Sağlık Hizmetleri Sunmasında İslami Finansal yardım kuruluşlarının Potansiyellerini Keşfetmek”, sağlık sektörüyle ilgilenen seçilmiş modern finansal yardım kuruluşlarının potansiyellerini açıklamaktadır.
Sağlık sektörü, Covid-19 pandemisinin mevcut zorluğuyla ilgisi nedeniyle bu çalışmanın odak noktası olarak vurgulanmaktadır.
Sağlık sektörü, Covid-19 pandemisinin mevcut zorluğuyla ilgisi nedeniyle bu çalışmanın odak noktası olarak vurgulanmaktadır. Bulgular, yardım kuruluşlarının üç önemli modelini, yani sosyal etkili tahvillerini (social impact bonds, SIB), kalkınma etkili tahvillerini (development impact bonds, DIB) ve tekafül-vakıf modellerini detaylandırıyor. Bu yardım kuruluşlarının, gelecekte düzeltilmesi gereken çeşitli olumlu ve zayıf yönleri olduğu da tespit edildi.
Bunu daha sonra, kitlesel bağışı ve kitlesel İslami yatırım potansiyellerini bütünleştiren ve gıda sürdürülebilirliğini desteklemek için “tek durak-merkez temel gıda çözümü” konseptini geliştiren “COVID-19 Salgını Sonrası Krizde Sıfır Açlık Topluma Doğru SDG#2’ye Ulaşmak için Kitlesel Bağışları ve Kitlesel İslami Yatırımlarının Entegrasyonu” başlıklı bir makale izledi. Kitlesel bağış yoluyla gıda güvencesi olmayan ailelere temel gıda sağlama konsepti ve temel gıda tedarik etmek ve açlığa eğilimli insanlar için ucuz işlemlere olanak sağlamak için kitlesel İslami yatırım yoluyla “tek merkezden temel gıda çözümü” için bir plan sağlayan bu çalışma, politika yapıcılara, özellikle mevcut pandemi sırasında böyle bir krizi idare edebilmek ve açlıksız bir toplum yaratabilmek için temel bir kaynak sağlayabilir.
Beşinci makale, özellikle Kuala Rompin, Pahang’daki Finans Kurumlardan (FI’ler) ve Malezya’nın Pekan, Pahang gibi kırsal bölgelerindeki B40 müşteri grubundan “Malezya’nın Kırsal Alanlarında Düşük Gelirli insanlar Arasında Finans Katılımın Sorunları ve Zorlukları” konusunu analiz etmektedir.
Bu çalışmada, yazarlar, Finans kurumlarında bu iki grubun karşılaştığı sorunları ve zorlukları analiz ettiler. Bulgulara göre, finans aracılarının arz tarafının önündeki engeller arasında:
1)yüksek maliyet ve güvenlik riski,
2) iletişim engelleri ve finansal eğitim eksikliği
3) kanıtlayıcı belgelerin eksikliği
Diğer zorluklar:
1)geleneksel kurumlarla rekabet,
2) ödeme yapılmamasından kaynaklanan temerrüt riski
3) internet bağlantısı
Talep tarafında, bulunan sorunlar ve zorluklar şunlardır:
1) güven eksikliği,
2) kanıtlayıcı belgelerin eksikliği,
3) sermayenin kötüye kullanımı
4) finansal okuryazarlık eksikliği.
Bundan böyle, bulguların İslami bankacılık ve finans sektörü için Malezya’da toplumun alt kesimine finansal içerme sağlanmasında karşılaşılan mevcut engellerin araştırılmasında önemli etkileri vardır.
“Mikrofinans Kuruluşları için Finansal Sürdürülebilirliğin Belirleyicileri: Nijerya’daki İslami Mikrofinans Bankaları İçin Dersler” bu özel sayıda sunulan bir sonraki makaledir. Bu makale, Nijerya’da İslami mikrofinans için dersler çıkarmak amacıyla mikrofinans kurumlarının finansal sürdürülebilirliğinin belirleyicilerini incelemektedir. Bu çalışma, mikrofinans kurumlarının finansal sürdürülebilirliğinin ana belirleyicilerinin sermaye yapısı, varlık miktarı ve finansal inovasyonun yanı sıra iyi risk yönetimi ve kurumsal yönetim çerçeveleri olduğunu ortaya koymuştur. Bu nedenle makale, Nijerya’daki İslami mikrofinans kurumlarının daha çok öz sermayeye, yalın ancak çeşitlendirilmiş bir yönetim kuruluna dayanan sağlam bir sermaye yapısını sürdürmesi ve daha fazla teknoloji tabanlı hizmet kullanması gerektiğini tavsiye etti.
Bir sonraki makalesi “COVID-19 Pandemisi Sırasında Hayırseverlik Faaliyetleri: Tuhaflığı İncelemek”, Covid-19 salgını sırasında hayırseverlik faaliyetlerini analiz etmekte ve önemli belirleyicilerini detaylandırmayı amaçlamaktadır. Ekonomi pandemi durumundan olumsuz etkilense de, özellikle bu zor dönemde insanlar hala İslami kardeşlik değerini hayata geçirmek ve birbirlerine yardım etmek için hevesle sadaka vermeye devam ediyor.
Pandemi sırasında gelir, alışveriş alışkanlığı, yatırım alışkanlığı, dindarlık ve öznel normların pandemi sırasında hayırseverlik üzerinde önemli etkileri olduğu bulunmuştur.
Pandemi sırasında gelir, alışveriş alışkanlığı, yatırım alışkanlığı, dindarlık ve öznel normların pandemi sırasında hayırseverlik üzerinde önemli etkileri olduğu bulunmuştur. Covid-19 döneminde ve sonrasında yoksullara yardım için uygun ve etkili çabalar, bu çalışmada belirlenen faktörlere dayalı olarak stratejilendirilebilir.
“Malezya’da Düşük Gelir Grubuna Hizmet Eden Mikrofinans Kuruluşlarının Sürdürülebilirliği Üzerine Bir Araştırma” başlıklı bu çalışmada mikrofinans kuruluşlarının sunduğu ürünlerin çekiciliği araştırılmakta, Malezya’da mikrofinans kuruluşlarının bir grup düşük gelirlilere hizmet vermede aldıkları önlem ve aksiyonlar tartışılmaktadır. Niteliksel bir yöntem kullanan bu çalışma, İslami mikrofinans kurumlarının kurulduğu 1987 yılından bu yana faaliyetlerini nasıl sürdürdüğüne anlamamıza ışık tutuyor.
“İslami Finansal Planlama: Malezya’da Covid-19 Sonrası Müslüman Ailelerin Mali Refahının Sürdürülmesine Yönelik” başlıklı makale, pandemi öncesinde Malezya’daki insanların %60’ından fazlasının yalnızca 6 aydan daha kısa bir süre idare edecek kadar birikime sahip olduğunu belgeliyor. Malezya’daki kentsel hanelerin yalnızca %10,8’i iş kaybı, ekonomik kriz, fiziksel bozulma ve ölüm gibi olaylardan kaynaklanan “finansal şoklara” dayanacak kadar tasarrufa sahiptir. Mevcut Covid-19 pandemisi, hareket kontrol emirleri ve kilitlenmelerin neden olduğu ekonomik yavaşlamadan kaynaklanan finansal sorunlar gibi öngörülemeyen durumlar için finansal hazırlığın çok önemli olduğunu daha güçlü bir şekilde kanıtladı. Geçimini sağlayanlar işverenleri tarafından işten çıkarılıyor veya maaşları kesilerek ücretsiz izin isteniyor, bu nedenle maddi açıdan zor durumdalar. Yalnızca asgari borç yükümlülükleri, istikrarlı gelir akışı ve önümüzdeki ayların harcamalarını karşılayacak yeterli mali tampona sahip olanlar, herhangi bir hükümet yardımına acil ihtiyaç duymuyorlar. Bu nedenle, gelecekteki refahlarını sağlamak için Müslüman ailelere İslami finansal planlama bilgilerini aşılamanın tam zamanı. Malezya’da 2018 yılında girişimcilerin %60,2’sinin ev hanımı olduğu rapor edilmiştir. Ancak, birçok kadının özellikle kentsel alanlarda evde ve evden yüksek yaşam maliyeti ile çalıştığına inanılmaktadır. Özellikle bu benzeri görülmemiş salgın sırasında ev odaklı girişimciler haline geliyorlar ve Hareket Kontrol Emri (Movement Control Order, MCO) ile kısıtlanıyorlar. Bu nedenle, “Müslüman Girişimciler Arasında Finansal Okuryazarlık ve Hareket Kontrol Düzeninin (Movement Control Order, MCO) Etkisi: Niteliksel Bir Çalışma” başlıklı araştırma, girişimcilerin Covid-19 karantinası sırasında işlerini nasıl yönettiklerini ve pandeminin ailelerini nasıl etkilediğini araştırıyor. Bu makale aynı zamanda bu kriz sırasında pandemi ve finansal gelirle başa çıkma mekanizmalarını da incelemektedir.
Bir diğer makale, Covid-19 krizi boyunca “Pandemi Krizi: Malezya Tekafül Pazarı’nı ve bunun yanı sıra hayat sigortası poliçe sahiplerinin karşılaştığı yükü ve aile tekafül planlarını ekonomik ve Şeriat açısından ele alır. Pandemi sırasında Malezya tekafül ve sigorta piyasasının istikrarsız senaryosunu anlayarak, salgınlar sırasında poliçe sahiplerini kolaylaştırmak için yeterli müdahaleyi başlatmak için sigorta ve tekafül endüstrisini daha fazla yönlendirmek için inisiyatif alan düzenleyiciye desteği arttırabiliriz.
Tekafül modelinin önemli bir özelliği, risk fonunun ve tekafül fazlasının dağılımının doğru ve etkin yönetimidir. “Tekâfül Risk Fonu ve Fazlalık Yönetimi: Sosyal Adalet için Analitikler?” bu nedenle, Şeriat ilkelerine, hükümlerine ve gereksinimlerine; ve düzenleyici yönergeler ve politika belgelerine dayalı olarak seçilen tekafül işletmecisinin modelinin mevcut tekafül fazlası yönetimini eleştirel olarak ele alır. Çalışma aynı zamanda tekafül fazlası yönetimi raporlama uygulamalarının sonuçlarını ve ilgili uluslararası finansal raporlama standartlarının benimsenmesinin etkilerini incelemekte ve tekafülde sosyal hakkaniyet için analitiği ifade etmektedir.
Bu özel sayı, Şeriat Kurulu (Shariah Board, SB) özelliklerinin İslami bankaların (IB’ler) finansal ve sosyal performansı üzerindeki etkisine vekalet teorisi (Agency Theory, AT), Yönetim Teorisi (Stewardship Theory, ST) ve Kaynak Bağımlılığı Teorisi (the Resource Dependence Theory, RDT) perspektifinden inceler.
“Şeriat Kurulunun İslami Bankaların Performansı Üzerindeki Etkisi ve Şeriat Komitesinin (BNM) Pandemi Krizi Sırasında İslami Finansman Tesisinin Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin Yeni Kararı”, 2010’dan 2018’e kadar Malezya’daki 15 IB’den oluşan bir panel verisini inceliyor. SB eğitimi, SB itibarı ve SB uzmanlığı, IB’lerin performansıyla pozitif olarak ilişkilidir; SB ücretlendirmesi ve SB çapraz üyeliği performansla negatif ilişkilidir. SB boyutu önemsiz bulunmuştur. Bu nedenle çalışma, SB’nin IB’lerin performansıyla ilgili olduğu sonucuna varmıştır. Türkiye, İslam medeniyetinde uzun bir geçmişe sahiptir. Güçlü İslam hukukunun mirası, çoğunluk Müslüman nüfus ve ülkenin stratejik konumu, ülkedeki katılımcı bankacılığın pazar payını artırmak için bir katalizör görevi üstlenmekte başarısız oldu.
“Katılımcı Bankacılık (Participatory Banking, PB) Türkiye’de Covid-19’a Karşı Alınan Önlemler: Sorunlar ve Önerilen Stratejiler” bu nedenle Türkiye’de katılımcı bankaların geliştirilmesine yönelik sorunları, çözümleri ve stratejileri araştırmayı amaçlamaktadır. Ön bulgular, Türkiye’deki bankaların sorunlarının hem iç hem de dış etkenlerden kaynaklandığını göstermektedir. Anlayış ve beceri eksikliği ve iyi şeriat yönetişim uygulamalarının eksikliği ana iç faktörlerdir. Düzenleyici desteğin eksikliği, kamu okuryazarlığının eksikliği, akademik araştırma ve eğitim kurumlarının eksikliği ve düzenleyici bir sistem, birincil dış faktörlerdir. Çalışma, iç ve dış çözümler olmak üzere iki ana çözümün yanı sıra sorunlara yönelik stratejiler önermektedir.
Son olarak, bu özel sayının son makalesi bir keşif çalışmasıdır. “Sosyal Sinerji Sukuk (Çifte-S Sukuk): Pandemi Krizine Bir Çözüm”, sınırlı kaynaklar karşısında pandeminin tetiklediği aşırı yoksulluktaki endişe verici artışı hafifletmek için yenilikçi bir Sosyal Sinerji Sukuk (Çifte-S Sukuk) önermektedir. Double-S sukuk, Çok Taraflı Kalkınma Bankaları (Multilateral Development Banks, MDB’ler) ile tasarlanmıştır; Örneğin, İslam Kalkınma Bankası’nın pandemiyle karşı karşıya kalan bir ülke tarafından ihraç edilen indirimli kâr oranıyla sukuka abone olması gibi.