Nakheel sukuk 2006 yılına kadar yapılmış en büyük sukuk ihracıdır. Birleşik Arap Emirlikleri’nin sahibi olduğu Dubai World Nakheel Company firması yeni bir finansman oluşturmak amacıyla Dubai İslam Bankasına başvuruda bulunmuştur.
Dubai World dünyanın en büyük holdingidir. Dubai World, Hong Kong adasının iki katı büyüklüğünde bir şehir oluşturmak amacıyla sukuk ihracı planlamıştır. Bu plana göre 1,5 milyon sakini ağırlama kapasitesinde bir şehir ile; Dubai kıyısında 75 km’lik kanal yapılması düşünülmekteydi. Tablo 1. Nakheel Sukuk detaylarını açıklamaktadır.
Bu sukuk yapısı menfaa icare biçimindedir. Bu durum, mülkiyet devri yerine o varlıktan faydalanma üzerine dayanmasından kaynaklanmaktadır. Sukuk Ijara Muntehiyah bi al-Tamlik (Sat-geri al prensibi) bu sukuk ihracında gerçekleşmiştir. Nakheel sukuk ihracının amacı varlığın üzerine kurulacak yapıyla bu varlığın gelişmesini sağlayacak finansmanı sağlamaktır. Dubai kıyısına yapılması planlanan yapılar şöyledir: Jebel Ali Köyü, Jumeirah Adaları, Lost Şehri, Jumeirah Köyü ve Parkı, Dubai Limanı, Uluslararası Şehir ve Discovery Apartment Binaları.
Nakheel Development Limited (Nakheel SPV) firması bu sukuk ihracıyla Dubai Limanını satın alacaktır. Nakheel Sukuk’un sorumluluğunu alması için Dubai World tarafından kurulan Nakheel Holding 1, Nakheel Holding 2, Nakheel Holding 3 firmaları Nakheel Properties firmasının hisselerinin %99’una sahiptir. Nakheel Properties, Dubai’de gayrimenkul projeleri geliştirmek, bu şehrin ekonomi yatırımlarını çeşitlendirmek, turizm ve emlak piyasasının büyümesini sağlamak için kurulmuştur
Nakheel SPV firması yaptığı acente ve güven beyanı ile sukuk yatırımcıları adına bir temsilci ve mütevelli görevi üstlenmektedir. Sukuk ihracının baş yöneticisi olacak kurumlar; Dubai Islamic Bank ve Barclays Capital bankaları olacaktır. Barclays Capital, merkezi Londra olan Barclays Bankasının yatırım departmanıdır. Barclays Capital; kurumlara, şirketlere ve devlet iştiraklerine finansman ve risk yönetimi hizmetleri sunmaktadır. ABD Hazine ve Avrupa Devlet tahvillerinde birincil satıcıdır.
Sukuk ihracının toplam büyüklüğü 3,52 milyar USD’dir. Başlangıçta 2,5 milyar USD’lik sukuk alımı beklenirken; talebin fazla olmasından dolayı ihraç 3,52 milyar USD değerinde gerçekleşmiştir. Sukuk 14 Aralık 2006’da çıkarılmış ve vade sonu 14 Aralık 2009 olarak planlanmıştır.
Bu sukuk ihracının hukuki zemini İngiliz ve BAE kanunlarına göre olup, her iki ülkenin yasasına göre sözleşmeler düzenlenmiştir. İngiliz yasaları; Güven Beyanı, İşlem İdaresi Senedi, Ajans Sözleşmesi, Sertifikalar ve Ortak Yükümlülük Garantisi sözleşmelini kapsayacaktır; son olarak da Dubai World bu kontratların garantörü olarak görülmektedir. BAE yasaları ise; Satın Alma Sözleşmesi, Kira Sözleşmesi, Hizmet Ajansı Sözleşmesi, Sukuk Varlık Satış Taahhüdü, Satın Alma Taahhüdü, Abonelik Hakları Satış Taahhüdü, Ajans Bildirimi, Güvenlik Ajansı Sözleşmesi, İpotekler ve Hisse Senedi Sözleşmeleri gibi kontratları kapsamaktadır.
Dubai World bu sukuk ihracının garantörü olarak negatif taahhüt ve mülk üzerine taahhüdün sürdürülmesi gibi sözleşmeler yapmıştır. Negatif taahhüt, hisse senedi ve tahvil gibi senetlerde tarafların varlıklar üzerine faiz geliri koyarak kendini güvene almasını yasaklamak için yapılan sözleşmedir. Ayrıca sukuk yatırımcılarına ödenecek kira geliri yükümlülüğünü Nakheel Holding 1 alırken, mülkiyet üzerine ipotek ve hisselerini rehin vermiştir.
Nakheel Sukuk’un Yapısı
Nakheel Sukuk’un yapısı ve işleyişi Şekil 7’de anlatılmıştır.
Sukuk yapısı; sukuk yatırımcıları, Nakheel Development Limited (Nakheel SPV), Nakheel Holding 1, Nakheel Holding 2 ve Nakheel Properties olmak üzere beş taraftan oluşmaktadır.
İşlem adımları aşağıdaki gibidir:
- İhraççı Nakheel Development Limited (Nakheel SPV) tarafından sukuk teslim edilir.
- Bu ihraçtan toplanan 3,52 milyar USD’ye tekabül eden gelir Nakheel SPV tarafından Nakheel Holding 1’e verilir. Bu ihraç geliri; Dubai Liman Bölgesinden mülk satın alınmak için kullanılmıştır.
- Nakheel Holding 1, Nakheel Properties’e inşaat işleri için elde dilen geliri verir.
- Nakheel SPV, sukuk yatırımcıları tarafından satın alınan varlıkları Nakheel Holding 2 firmasına üç yıllığına kiralar.
- Nakheel Holding 2, altı ayda bir olmak üzere Nakheel SPV’ye kira ödemesini yapar.
- Nakheel SPV, topladığı kira geliriyle sukuk sahiplerine kar dağıtımını gerçekleştirir.
Nakheel Sukuk ile İlgili Sorun ve Problemler
Nakheel sukuk yenilikçi yapısı ve başarılı bir şekilde yönetilmesiyle birçok ödül kazanmıştır. Lakin, bu süreç sukuk vadesinin sona ermesine yakın Dubai World’un borçlarını yapılandırmak için başvurusuyla değişti. Dubai Hükümeti 25 Kasım 2009 tarihinde Dubai Yüksek Mali Komitesi adına hareket ettiğini açıklayarak; Dubai World’un borçlarının yeniden yapılanması için doğrudan ve dolaylı tedbirlerin derhal yürürlüğe gireceği açıklandı. Yapılan incelemeler sonucu Dubai World’un yükümlülüklerini yerine getiremeyeceği anlaşılmıştır.
2008 Dünya Küresel Krizinden dolayı gerileme ve kredi krizi baş gösterdiği için Aralık 2009 kâr payı ödemeleri gecikmişti. Bu noktadan sonra Dubai World’un 2008 yılında görülen ekonomik kriz yüzünden finansal tabloları kötü etkilendiği için firma garantörlüğünü yerine getirememiştir.
Sukuk yatırımcıları tarafından; Dubai World firmasının garantörlüğünün devlet adına güvenceye alındığı anlaşılmıştır. Fakat sukuk sözleşmesinde açıkça Dubai World’un borcu ve yükümlüklerinin; Dubai Hükümetini bağlamadığı maddesi bulunmaktadır.
Sonuç olarak; Dubai World firmasının kendine özgü tüzel kişiliğe sahip olduğu için yönetici ve çalışanları bu garantiden sorumlu görülmemelidir. Şirketler hukukunda açıkça kurumların tüzel kişilikleri olduğu için sorumluluğunun firma üzerinde olduğu belirtilmektedir.
BAE mahkemeleri; tarafların dava talebini kabul etmemiştir. BAE yasaları tarafından güven ve çıkar kavramları tanınmadığı için bu belirtilen güven beyanı belirsiz bulunmuştur. Fakat Dubai World ile sukuk yatırımcıları arasında yapılmış bir ajans bildirimi mevcuttur ve burada sözleşme konusu açıkça belirtilmişti. Ajans bildirimi, BAE yasaları tarafından tanınmış olmasına rağmen mahkeme bu bulguyu kanıt olarak kabul etmemiştir.
Nakheel Sukuk’un, neredeyse temerrüde düşmesi sonucu yükümlülüklerini yeniden yapılandırma kararı, temerrüde düşmenin eşiğinde olan ilk milyar dolarlık ve çok aranan sukuk olması nedeniyle Dünya çapında sukuk piyasalarında şok etkisi yaratmıştır. Sukuk yatırımcıları, umdukları koruma düzeyine muhtemelen güvenemeyecekleri ihtimaline ilişkin endişeye kapılmışlardır. Ancak, gerçek Nakheel’in temerrüdü, Aralık 2009’da Abu Dabi Hükümeti’nden alınan 10 milyar USD tutarındaki kurtarma paketi ile önlenmiştir. Bu kredi, sukuk sahiplerine vade tarihinde anapara tutarlarını iade etmek için kullanılmış ve buna göre sukuk başarıyla itfa edilmiştir.