Bu yazı, Cumhurbaşkanlığı Katılım Finans Ofisi tarafından hazırlanan ve iki milletvekili tarafından seçim öncesi Mart 2023 itibariyle meclise sunulan kanun teklifi hakkında olacaktır.
Kanun Teklifinin İçeriği
Toplamda 25 sayfa olan teklif, genel gerekçe, madde gerekçeleri, geçici madde 1 ve kanun teklifinin ana kısmını oluşturan altı bölümden oluşuyor.
Genel gerekçe kısmında kanun teklifinin üç önemli sacayağından bahsedilmektedir; katılım finans esaslarına (faizsizlik, garar olmaması, vb.) uyum, bütüncül yaklaşım ve reel sektöre odaklılık. Bunlardan uyumu sağlamak adına Türkiye’ye özgü bir kurum olarak Katılım Finans Standartları İhtisas Kurulu’nun kurulması öngörülmektedir. Bütüncül yaklaşım çerçevesinde ise mevcutta sadece katılım bankaları için çatı kuruluş işlevi gören TKBB’nin (Türkiye Katılım Bankaları Birliği) yerine katılım finans hizmetleri sunan bütün kurumları kapsamak üzere Katılım Finans Kuruluşları Birliği kurulması gündeme getirilmektedir. Son olarak ise, reel sektör odaklılığını sağlamak adına kanun teklifinde ilave maddelere yer verildiği belirtilmektedir. Böylece katılım finans kurumlarının, eleştirilerin aksine, gerçek anlamda alan, satan, kiralayan, vb. faaliyetleri gerçekleştiren bir taraf olması hedeflenmektedir. Bu meyanda ilave masraf ortaya çıkmaması (çifte vergilendirme vs. ile) da kanun maddelerinin bir başka amacıdır.
Madde gerekçeleri, kanun taslağında yer alan her bir maddenin gerekçesini izah etmektedir. Örneğin Madde 1’in gerekçesinde popüler kavramlardan biri olan sürdürülebilirliğe atıf yapılmakta, merkezi bir yönetişim yapısının kurgulandığının altı çizilmektedir. Madde 4’ün gerekçesinde ise özellikle katılım bankalarının murabaha (taksitli karlı satış) işleminde ortaya çıkan eleştirilerden hareketle katılım finans kurumlarının reelle olan ilişkisinin sağlanması amacına vurgu yapılmaktadır. Madde 6 gerekçesinde “şirket sözleşmesi” denilirken ne kastedildiği anlatılmakta ve katılım esaslı sosyal finans kurum ve kuruluşlarının da bu kapsamda yer aldığı belirtilmektedir.
Katılım Finans Kanun Teklifi’nin birinci bölümü genel hükümlerden oluşmakta ve amaç, kapsam, tanımlar, kısaltmalar, katılım finans faaliyetleri, katılım finans faaliyetinde bulunmaya ilişkin sınırlar, kuruluş birleşme bölünme ve dönüşüm olmak üzere 6 maddeyi ihtiva etmektedir. İkinci bölüm, katılım finans esaslarına uyuma ilişkin yapı ve süreçlere dair 5 madde içermektedir. Bu maddeler yönetim organının sorumluluğu, danışma komitesi, uyum iç kontrol ve iç denetim faaliyetleri, bağımsız denetim ve derecelendirme ve bilgilendirme yükümlülüğüne dairdir. TKBB yerine kurulması öngörülen Türkiye Katılım Finans Kuruluşları Birliği hakkındaki üçüncü bölüm ise 7 maddeden oluşmaktadır. Bu maddeler sırasıyla, bahsi geçen kuruluş, onun görev ve yetkileri, organları, Katılım Finans Standartları İhtisas Kurulu, ihtisas kurulunun görev ve yetkileri, ihtisas kurulunun oluşumu, idari ve mali hükümlere dairdir. Dördüncü bölüm, katılım finans kuruluşları grubuna dair olup 1 tek madde ihtiva etmektedir. Beşinci bölüm, yetkili kurum ve yaptırımlara ayrılmış olup 2 madde içermektedir. Altıncı bölüm ise çeşitli ve son hükümlere dairdir. Bu son bölüm, 5 madde, bir de geçici madde ihtiva etmektedir.
Değerlendirme
Yukarıda içeriği hakkında özet bilgi verilen kanun teklifinin değerlendirilmesi bağlamında teklifte öne çıkan yenilikler şöyle özetlenebilir:
- Katılım bankalarının ismi “katılım finans kurumu” olacaktır.
- Diğer katılım finans hizmeti verenler (katılım sigorta gibi) ise “katılım finans kuruluşu” olacaktır.
- TKBB yerine katılım finans kurumu ve kuruluşlarını kapsayan Katılım Finans Kuruluşları Birliği kurulacaktır.
- Katılım Finans Standartları İhtisas Kurulu kurulacaktır.
- Katılım Finans Kuruluşları Grubu kurulacaktır.
- Pencereciliğe izin verilmeyecektir.
Kanun Teklifi’nin temel öğeleri olarak listelenen bu hususlardan birincisi ve ikincisi arasında, anlayabildiğim kadarıyla, şöyle bir fark var; bugün banka olarak bilinen yapı “kurum” olacak, diğerleri ise “kuruluş.”
Teklif, özellikle bankaların kurum olarak adlandırılmasına karşı ileri sürülebilecek eleştirilere de cevaplar içermektedir. Fakat bunlara ilave olarak şunlar eklenebilir; eğer bahsi geçen değişiklik tamamen olmasa bile çoğunlukla isimde kalacaksa (tıpkı Yrd. Doç. ünvanından Dr. Öğr. Üyesi konumuna geçişte olduğu gibi) istenen amaca ulaşması zor olacaktır. İkinci olarak, önerilen değişikliğin temel sebebi, banka kurumunun İslami geleneğe uygun bir yapı arz etmemesi ve insanların zihninde faizli bir yapıyı düşündürmesi olsa da banka kurumuna bu kadar alışık bir toplumun bu değişimi nasıl karşılayacağı ayrıca incelenebilir.
Listedeki üçüncü madde sadece bankacılığı değil, diğer kuruluşları da kapsayan bir birlik oluşturulması bağlamında anlamlı bir öneri sunmakta gibidir. Fakat bu yapının söz sahibi olabilmesini sağlamak ayrıca değerlendirilmesi gereken bir husus olarak göze çarpmaktadır. Dördüncü maddede dile getirilen İhtisas Kurulu, bunun da sağlanmasına yönelik olarak önerilmektedir.
Katılım Finans Kuruluşları Grubu, bir holding yapılaşmasına işaret etmektedir. Teklif’ten önce hazırlanan Stratejik Rapor’da detayları belirtilmektedir. Bir sonraki yazı inşallah bu rapora dair olacaktır.
Netice itibariyle Teklif, pek çok yeni yapının kurulmasını öngörmektedir. Fakat bu, ilgili kanunlardan insan kaynaklarına kadar aynı anda pek çok şeyi etkilemektedir. Dolayısıyla bunların detaylı bir şekilde planlanması, artı ve eksilerinin incelenmesi ayrıca önem arz eder gözükmektedir. Son olarak, Raporun hazırlanmasında ilgili paydaşlardan olabildiğince destek almaya çalışsa da Katılım Finans Ofisi’nin Teklif’e son halini verirken burada yer alan maddelerle ilgili özellikle sektörün ne tepki vereceği ayrıca önemlidir. Son olarak, teklif meclise seçimden önce gönderildiği için, seçim sonrası teklifin tekrar gönderilmesi gündeme gelmiştir.
Zeyneb Hafsa ORHAN
İZÜ İslam Ekonomisi ve Finansı
* Yazarların görüşleri kendilerini bağlar.