Yunus Özdemir islamiktisadi.net okurları için “Muhayyel Gelecekler – Kurgusal Beklentiler ve Kapitalist Dinamikler” kitabını değerlendirdi.
Jens Beckert, Muhayyel Gelecekler – Kurgusal Beklentiler ve Kapitalist Dinamikler, çev. Yılmaz Aksu, Albaraka Yayınları, İktisat Dizisi – 11, 1. Baskı Ocak 2021, 428 sayfa.
Öngörüler ve Kurgular
Geleceği hayal etmek insan genetiğinde, yapısında, psikolojisinde, sosyal hayatında ve beşeri tüm yapılar olan eğitim, siyaset, hukuk, ekonomi ve diğerlerinde olan bir ihtiyaç ve enerji gerekliliğidir. Birey ve toplumun benliği; yakınlığı ve uzaklığıyla olan tüm mücadelesinde muhayyel yani düşsel bir gelecek, planlar ve tasavvur ederiz. Muhayyel bir geleceğin gerekli ve verdiği enerji, ekonomik fırsatlar için farklı bir öneme haizdir. Paranın değeri, finansal yönetimler planlar ve ihtimalleri yöneterek elde tutulan bir sistemdir. Bu sistemin ekonomik muhayyel geleceği yönetmek kadar fırsatlarla da doludur.
Alman sosyolog Jens Beckert; ekonomik verimliliğin sosyal temelleri, ekonominin sosyolojik yeri, katılım sosyolojisi gibi konularda çalışmalarını sürdürmekte. Sosyal yapı ve değişim için de iktisadi dinamikler ve çeşitlilik iki alan olarak iç içedir ve bunun gayretiyle Kapitalizmin Zamansal Düzeni, Beklentiler ve Belirsizlikler, Kurgusal Beklentiler, Par ve Kredi, Yatırımlar, İnovasyon, Tüketim, Tahminleme ve İktisadi Teori başlıklarıyla üç bölüm on bir başlıkla “Muhayyel Gelecekler – Kurgusal Beklentiler ve Kapitalist Dinamikler” kitabı tamamlanmaktadır.
Dünya ekonomisi, dinamik yapısının kalıcı bir şekle dönüşmesi 18. yüzyılın başlarında başlayarak günümüzde aynı çizgide olgunlaşmalar yaşadı. Günümüzün ekonomik sistemi tüketici, arz talep gibi dinamiklerden güçlü bir direnç kazandı. Bu güçlü direncin geleceği hakkında Beckert, “Belirsiz Bir Dünyada Karar Vermek” bölümün altında kapitalizmin zamansal düzeni, beklentiler ve belirsizlikler ve kurgusal beklentiler konularına değinerek tezler, teoriler, temeller, uzantıları gibi yönlere değinmekte.
Kapitalist düzenin yapı taşlarından bir tanesi olan para ve kredi arzı; kurumsallaşmayla arz talep ilişkisi içerisinde güçlü bir dinamiğe sahip. Beckert, paranın değeri muhafaza etmenin bir yolu olduğunu ve bundan dolayı gelecekteki mallara erişmeyi vadeder, gelecekteki belirsizlikleri azaltır ve gelecekteki isteklerin belirsizliğine karşı güvence verdiğini söyler. Para ve kredinin kurgusal beklentileri anlama konusunda kitabın bu bölümü; muteber mülkiyet hakları, kredi derecelendirmeye ve merkez bankaların düzenleyen yasalarıyla muhayyel ekonomideki olumlu yönleri vadeder. Bu olumlu yönleri yanında paranın enflasyon aracılığıyla değer kaybı yaşamasına, ekonomik refah kaybının eşlik ettiği borç deflasyonu döneminin uzamasına yol açarak olumsuz durumlar gösterebilir.
Ekonomik büyüme ve sürdürebilirliğin temel işlevlerden bir tanesi de “yatırım”dır. Kitapta üretime, finansal varlıklara, kurum ve başarılara yatırım tahayyülleri konusu üzerinde durmakta. Kaynakları anında tüketmeden gelecekte servet yaratmak için istihdam ortaya çıkartmak, yatırım yapmakla mümkün olur. Bu açıdan ekonomik büyüme yatırımlara dayanmakta, Beckert iki ayrı yatırım türünden bahseder: ilk yatırım türü; gelecek geliri kâr payı biçiminde ya da finansal varlıkların kâr fırsatı getiren yatırımlardır. İkinci yatırım biçimi ise daha yüksek gelir, daha saygın ve güvenli istihdama yol açabilen insan yatırımı yatırımıdır. Bu açıdan Beckert, sermaye yatırımları, finansal yatırımlar ve insan sermayesi yatırımlarla üç yatırım türünün gelecek tahayyüllerine dayanan argümanları muhayyel ekonomideki yönleri anlatmaktadır.
Muhayyel ekonominin hayal gücü araçlarının bir tanesi de “tahminleme” olarak makroekonomik göstergenin ekonometrik aracıdır. Ekonomik sahanın geleceği öngörüp tedbir ve gelişim yakalaması; koordinasyon aracı olarak tahminler ‘geleceği üreten eylemler’dir. İnandırıcı kurgusal beklentilerin inşasında; karşıolgusal gerçeklikler ve kapitalist ekonominin dinamiklerinin altında yatan yaratıcı yıkım karşısında yeni imkânların hayal edilebileceği alanlar açmak için gelecek hikâyeler anlatılır. Muhayyel ekonominin hayal gücü araçları neleri olan iktisadi teori, kapitalizmin büyülü dünyası, inandırıcılık, icat kabiliyeti ve seküler büyü hakkında Beckert; gerçek ve mümkün dünyalar tasavvurunu sunan ve beklentiler üreten dinamikleri anlatır.
Kurgusal beklentiler bir tür paralel gerçekliktir, Beckert’in bu savunmasıyla bir “muhayyel gelecek” inşa eder. Yatırımların kârlığı, teknolojik gelişmeler hakkında tahminler, finansal menkul kıymetlerin temerrüt riski değerlendirmeleri ve henüz satın alınmamış bir tüketim malından alınan tatmin öngörüsünün tamamına dair varsayımlar ile ekonomideki muhayyel gelecekler hakkında fikirlerdir. Beckert bu muhayyel gelecekler kurguların – eğer güvenilir kabul edilirse – bu durum gerekçelendirilir, bilgilendirir ve meşrulaştırır sürecin özetini sunar. Böylece hem ekonomik süreci etkiler hem de aktörlerin belirsiz bir ekonomik dünyada yönlerini bulmaya yardımcı olur. Ekonomik kurgusal beklentiler bireyleri, bilişsel çevreler, normlar ve duygular eylemleri güdülemekte önemlidirler.
Birkaç çağın ekonomik faktörlerin sistematik etki ve büyümesiyle “kapitalist dinamikler” oluştular. Merkantilist ekonomik tasavvurla büyük sermaye birikimi şirketlerin kendi için de kurumsal faktör ve aktör hâline gelmeleri haizdir. Ekonomik dinamiklerin finansal durumu, üretimde ham madde işletimi, tüketiciye ulaştırma ve kâr elde edilmesi, tüm bu sürecin yönetilmesi dijital veri ve ortamla buluşması neticesinde “Muhayyel Ekonominin” önemini arttırdı. Ekonomik verimliliğin sosyal temelleri, ekonominin sosyolojik yeri, katılım sosyolojisi gibi konularda çalışmalarını sürdüren Alman sosyolog Jens Beckert; kurgusal beklentiler ve kapitalist dinamiklerle muhayyel ekonominin kavramsal analizlerle “Muhayyel Gelecekler – Kurgusal Beklentiler ve Kapitalist Dinamikler” kitabı tamamlanmaktadır.