Sanayileşeme yarışı ve doğrusal ekonomi doğal kaynakların hızlı bir şekilde tüketilmesinin altında yatan sebep olarak gösterilmektedir. Endüstri devrimi ile başlayan sanayileşme dünyadaki tüm ülkeleri etkisi altına almasıyla birlikte kaynak arayışı hızlanmış ve ülkeler arası rekabet başlamıştır. Sanayileşme sürecinde sadece üretim faktörü üzerinde durulmuş ve doğal kaynakların tükenmesi ve yok olması dikkate alınmamıştır. Kalkınmada sanayileşmenin benimsenmesiyle birlikte çevre kirliği başta olmak üzere sera gazı salınımı gibi birçok sorun da ortaya çıkmıştır. Çevre kirliliğinde bir diğer önemli etken teknolojik gelişim ve modadır. Teknolojik gelişim ve oluşturulan moda kültürü ürünlerin ekonomik ömürlerinin tamamlanmadan değiştirilmesine ve ürünlerin atık haline gelmesine yol açmıştır. Doğal kaynakların tükenmesi ve çevre kirliliği üzerinde etkisi bulunan bir diğer faktör de doğrusal ekonomidir. Doğrusal ekonomi, üretim sürecinde “yap, işlet, at” mantığı temeline dayanan ekonomi modelidir.

Sürdürülebilirlik ve kalkınma günümüzde en çok üzerinde durulan kavramlardır. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programında sürdürülebilir kalkınma ile ilgili ayrıntılı 17 hedef uygulamaya konulmuştur. 17 hedef içerisinde özellikle 7, Uygun Fiyatlı ve Temiz Enerji; 11, Sürdürülebilir Şehirler ve Topluluklar; 12, Sorumlu Tüketim ve Üretim; 13, İklim Eylemi; 14, Suyun Altındaki Yaşam ve 15, Karada Yaşam hedefleri çevresel sürdürülebilirlik üzerine odaklanmaktadır.

Döngüsel ekonomi, sürdürülebilirlik ve kalkınma açısından önemli bir yere sahiptir. Döngüsel ekonomiye geçiş ile birlikte Birleşmiş Milletler Kalkınma Programında ekolojik denge ile ilgili hedeflere ulaşmada kolaylık sağlanacaktır. Nitekim üretimin sıfır atık ile gerçekleştirilmesi hem yenilenemez enerji kaynaklarında tasarruf sağlayacak hem de hammadde kullanımını azaltacaktır. Sürdürülebilir kalkınma çevresel kalite, ekonomik refah ve sosyal eşitlik olmak üzere üç boyuttan oluşmaktadır. Döngüsel ekonomiye geçiş ile birlikte sürdürülebilir kalkınmanın tüm boyutlarında refah sağlanacaktır.

Döngüsel iş modelinin temel bileşeni değer önerisidir. Döngüsel değer önerisi bir ürün, ürünle ilgili hizmet veya saf bir hizmet sunmaktadır. Bu teklif, kullanıcının (tüketicinin) ihtiyaç duyduğu şeyi yapmasına izin vermeli, tüketicinin (kullanıcının) yaşayacağı rahatsızlıkları azaltmalı ve ek faydalar sağlamalıdır. Döngüsel üretim süreci ile ürün tasarımı daha az hammadde ve enerji kullanımıyla gerçekleştirilmekte ve doğrusal ekonomiye kıyasla çevre kirliliği önemli ölçüde azalmaktadır.

İslami yatırım ürünleri tüm yatırımcılara hitap etmektedir. İslami finansal ürünler hem Müslüman hem de gayrimüslim tüm yatırımcılar için etik iş uygulamaları, sosyal sorumluluk ve mali muhafazakarlığa dayalı alternatif bir yatırım sınıfı olarak hızla büyümektedir. İslami finansal ürünler içerisinde ekolojik dengenin korunması için çıkarılan yeşil sukuk tüm yatırımcılara hitap eden bir üründür.

Döngüsel Ekonomi Kavramı

1966 yılında Amerikalı iktisatçı Kenneth E. Boulding çalışmasında ilk kez döngüsel ekonomi kavramından bahsetmiştir. Boulding, dünyayı uzay gemisine benzeterek kaynakların kısıtlı olduğunu, kısıtlı kaynaklarla üretim sürecine devam edebilmek için “enerji girdilerinden kaçamasa da, maddi formun sürekli yeniden üretimini yapabilen döngüsel bir ekolojik sistemde yerini bulması” gerektiğini belirterek döngüsel ekolojik sistemin gerekliliğini belirtmiştir.

Hammadde alımı ile başlayan doğrusal ekonomi süreci, ürünün tasarımı ve yapımı ile devam eder, tüketici kullanımına sunulur ve tüketicinin kullanımından sonra atık haline gelmesi ile son bulur. Kıt kaynakların endişe verici bir hızda tüketilmesinin yanı sıra doğrusal ekonomi sürecinde büyük miktarlarda atık üretilmektedir. Şekil 1’de doğrusal ekonomi süreci sunulmuştur.

Doğrusal ekonomi diğer bir deyişle linear ekonominin aksine döngüsel ekonomi süreci hammadde alımından ziyade atıkların kullanılması ile başlayıp atıkların kullanımına yönelik yapılan ürün tasarımı, ürünün yapımı, tüketimi, atık hale gelmesi ile devam ederek tekrardan en başa dönmektedir. Döngüsel ekonomide süreç bir döngü halinde kendini tekrar etmektedir. Döngüsel ekonomi süreci Şekil 2’de sunulmuştur.

Döngüsel iş modelinin temel ilkeleri şunlardır:
1. Geri dönüşümü hızlandıracak malzemelerin seçilip tasarlanmasıyla üretim sürecinde ortaya çıkacak israfı minimize etmek,
2. Ortaya çıkacak olası sorunların çözümü için standartlar oluşturmak,
3. İşletmenin toplam döngü sürecini belirlemek,
4. Ürün tasarımı sayesinde esnekliği en üst düzeye çıkarmak,
5. Üretim sürecinde yenilenemeyen enerji kaynakları (petrol, kömür vb. gibi) yerine yenilenebilir enerji kaynaklarını (rüzgâr, güneş gibi) kullanmak,
6. Ürün ve hizmetlerin toplam enerji içeriğini en aza indirerek enerji verimliliğini en üst düzeye çıkarmak.

İslami Finans ve Döngüsel Ekonomi İlişkisi

Döngüsel ekonomi, kaynak bakımından ciddi kıtlık içindeki ekonomiler için son derece önemli bir alandır. Sınırlı kaynakların sürdürülebilirliği ve verimli kullanımı için büyük potansiyeller barındıran döngüsel ekonomi, kalkınma hedeflerinin gerçekleştirilmesinde büyük bir toplumsal ve çevresel etki yaratmaktadır. Sürdürülebilir kalkınma sosyal, ekonomik ve çevresel olmak üzere üç boyutta ele alınmaktadır. Sosyal ve ekonomik boyutta yaşanan gelişmeler çevresel boyutta yaşanan gelişmelere kıyasla daha fazladır. Çevresel boyutun gelişmesi için atıkların etkin bir şekilde yönetilmesi gerekmektedir.

İnsan ile insan ve insan ile eşya arasındaki ilişkiyi en ayrıntılı şekilde inceleyen İslam hukuku çevre ve sosyal hayatı bir bütün olarak ele almaktadır. İslam hukukunun kapsadığı tüm hükümler olarak adlandırılan şeriat, kuralları bütüncül bir şekilde ele alır. Şeriatın tüm kuralları bütüncül bir şekilde ele almasının altında yatan amaçlar ise;
• Toplumda adalet ve eşitliğin sağlanması,
• Yardımlaşma ve dayanışmanın sağlanması (özellikle fakirlerin ve ihtiyaç sahiplerinin ihtiyaçlarının karşılanması),
• Barış ve güvenliğin sürdürülmesi,
• İyi ve doğru şeylerde işbirliğinin teşvik etmek,
• Üstün ahlaki değerlerle tabiatın korumasını sağlayacak eylemleri teşvik etmektir.
Yukarıda sıralanan amaçlar göz önünde bulundurulduğunda şeriatın bütüncül amaçlarını barındıran İslami finans, sosyo-ekonomik adalet, istihdamın sağlanması, toplumsal refahın artması, çevrenin ve ekolojik dengenin korunması, yenilenemez enerji kaynaklarının israf edilmemesi, ekonomik istikrar gibi sosyal ve ekonomik birçok amacın gerçekleştirilmesine araç olmaktadır.

İslami hukuk doktrini olan Maqasid al-Shari’ah’ın amacı sosyal ve ekonomik adaleti sağlamak ve aynı zamanda toplumun refahını arttırmaktır. Döngüsel ekonomi, doğrusal ekonomi ve Maqasid arasındaki ilişki Şekil 3’te sunulmuştur.

Döngüsel ekonomi din, varlık, aile, akıl ve yaşam olmak üzere beş boyutu da kapsamaktadır. Doğrusal ekonomi ise sadece varlık boyutunu kapsamaktadır. Döngüsel ekonomiye geçiş ile sosyal-ekonomik adalet sağlanarak toplumun refahı artacaktır. Döngüsel ekonomi İslami finansın bütüncül hedeflerini bünyesinde barındırmaktadır. Yeşil finans, yenilenebilir enerji, biyolojik çeşitliliğin korunması, iklim değişikliğine uyum ve çevreyi korumaya yönelik oluşturulan projelerin desteklenmesini sağlayan finans yöntemidir. Yeşil finansman ürünleri olarak yeşil kredi, yeşil sigorta, yeşil tahvil ve yeşil sukuk gösterilebilir. Yeşil sukuk; iklim değişikliği, ekolojik dengenin sağlanması ve sürdürülebilirlik adına çıkarılmış İslami finansal bir üründür. Çevreyi korumak için gerekli varlıkların üretiminde ve projelerin finansmanında kullanılan yeşil sukuk 2017 yılında piyasaya sunulmuştur.

(Bu metin makaleden alınmıştır. Çalışmanın tamamı için kaynaktaki bağlantıyı tıklayınız.)

Kaynak: Dergi Park