Günümüzde İslam ekonomisine yönelik yoğun bir eğilimin bulunduğu aşikardır. Bu eğilimin sadece Müslümanların çoğunlukta olduğu ülkelerde değil; aynı zamanda dünya genelinde de yaygınlaştığını söyleyebiliriz. Bu değerlendirmeyi son dönemlerde İslam ekonomisine yönelik açılan eğitim programlarının sayısının artışının yanı sıra bu alanda çıkarılan akademik dergilerde ve neşredilen kitaplarda görmek mümkündür. İslam ekonomisine yönelik bu yoğun ilginin tam anlamıyla geniş bir perspektiften cereyan ettiğini söylemek oldukça güçtür. Örneğin İslam iktisat ve maliye tarihi, İslam iktisadi düşünce tarihi ile İslam maliye sistemi gibi konular nispeten göz ardı edilerek, mevcut ilginin ekseriyetle İslami finans konularına yönelik olduğu açıktır. Bu yönüyle ortaya koyulan çalışmalarda; bilhassa İslam iktisat ve maliye tarihi alanlarında, literatürde bir eksikliğin olduğu ifade edilebilir.

…

Farklı bir deyişle, İbn Cübeyr’in kaleme aldığı seyahatnameyi konu edinen bu çalışma, yukarıda sözü edilen bu literatür eksikliğine dikkat çekmek, İslam iktisat ve maliye tarihini farklı bir pencereden düşünmek maksadıyla kaleme alınmıştır. İbn Cübeyr, seyahatnamesinde Sicilya’dan Ortadoğu’ya, Kuzey Afrika’ya, Anadolu’ya ve farklı bölgelere yapmış olduğu seyahatini kaleme almıştır. Bilindiği üzere bu ve benzeri seyahatnameler; devletler, ülkeler, şehirler ve toplumlar hakkında önemli bilgiler barındırmaktadır. Seyahatnameler bu bilgileri sunarken, bahsi geçen toplulukların özellikle iktisadi, mali ve devlet idaresi konuları hakkında da önemli bir muhtevayı içerebilmektedir.

İbn Cübeyr’in seyahatnamesini gerek İslam iktisat ve maliye tarihine dair muhtevası gerekse seyahatname alanında özgün bir yere sahip olması ve kendinden sonra gelen seyyahları etkilemesi yönleriyle bu seyahatnamenin tarihsel bir perspektiften incelenmesi dikkate değerdir. Ancak şu hususu da göz önünde bulundurmak gerekmektedir. İbn Cübeyr, bu seyahati kapsamında farklı idarecilerin yönetimleri altında birçok bölge ve şehri ziyaret ettiğinden hassaten vergisel uygulamalar açısından bölgeler arası farklılıkların ortaya çıkması kuvvetle muhtemeldir. Bu yönüyle İbn Cübeyr’in gözlemleri neticesinde ortaya çıkan hususlara dair değerlendirmelerin o bölgelere mahsus olduğu göz ardı edilmemelidir. Diğer yandan seyahatname boyunca İbn Cübeyr, Sultan Selahaddin-i Eyyubi’den büyük övgülerle söz etmiştir. Bu övgülerin ardında askeri başarıları olduğu kadar vergisel anlamda uygulamaya koyulan politikaların da etkili olduğunu söylemek mümkündür. Özellikle de Hicaz bölgesinde hacılara yüklenmiş olan vergilerin kaldırılması, Sultan Selahaddin-i Eyyubi’nin uzun yıllar bu bölgede hoş bir seda ile anılmasına olanak sağlamıştır.

Yine de İslam maliye tarihi açısından İbn Cübeyr’in seyahatnamesi literatürde mümtaz bir yere sahiptir ve bu seyahatnamenin kamu maliyesi penceresinden ele alınmasının literatüre bir katkı sunacağı düşünülmektedir. Çünkü söz konusu seyahatname İslam tarihinde erken dönemlerde kaleme alınmış bir eserdir ve bu eser bünyesinde mali olaylara önemli düzeyde yer vermiştir. Dahası, mevcut literatürde seyahatnamelerin İslam maliye tarihi açısından incelenmemiş olmasından naşi mevcut çalışmanın özgün değerinin olduğu düşünülmektedir. Bu minvalde mevcut çalışma, belirtilen hususlardan ötürü literatürden farklılaşmaktadır.

(Bu metin makalenin giriş kısmından alınmıştır. Yazının devamı için aşağıdaki bağlantıyı tıklayınız.)

Kaynak: Dergi Park