Tablo 1’den takip edilebileceği üzere Pakistan’dan iki, Malezya’dan altı tane olmak üzere toplamda sekiz adet faizsiz likidite yönetimi ve para politikası aracı paylaşılmıştır. Bizi burada asıl ilgilendiren ise bu araçların kullanımının Türkiye açısından değerlendi- rilmesidir. Buna dair olan sütuna bakılacak olursa şunlar özetlenebilir:

a. Kısaca bir malın satıcıdan vadeli olarak alınıp bir başka kişiye/kuruma peşin olarak daha düşük fiyatla satılması işlemi olan teverruk, üzerinde bütün fıkıh âlimlerinin görüş birliği olmasa da cevaz verilen bir araçtır (organize teverruk hariç). Bu cevazlardan hareketle Türkiye’de de merkez bankası ile katılım bankaları arasındaki ilişkide bir likidite yönetim aracı olarak kullanılabilir. Böylece likidite açığı olan banka nakit para elde edebilecektir. Likit açığı söz konusu olduğunda ise bu işlemin tersi söz konusu olacaktır. Hatta bu yöntem, Kazancı’nın (a.g.e.) da belirttiği üzere katılım bankalarının merkez bankasında tuttuğu zorunlu rezervlere karşılık faiz ödemesi yerine ikame edilebilir. Fakat buradaki önemli mevzu, söz konusu mal alım satımının yapıldığı borsadır. Şu an için bu işlemler sıklıkla Londra Metal Borsası’nda yapılmakta olup fiktif işlem hükmünde kalmaktadır. Bu aracın kullanılabilmesi için gerçek işlemlerin yapıldığı bir borsa yapısına ihtiyaç vardır. Nitekim bu amaçla kullanılabilecek bir yapının 2021’de faaliyete geçmesi söz konusudur; Türkiye Ürün İhtisas Borsası (TÜRİB).

Bilgiler ilgili merkez bankalarından alınmış olup yazar tarafından tercüme edilip tablolaştırılmıştır.

h. Bank Negara Para Sertifikaları, uzun dönemli likidite yönetimi için kullanılmaktadır. Bunlar, BNM tarafından ihraç edilen İslami sertifikalardır. Vadeleri 3 yıllıktır. Bu sertifikalar ya iskonto edilmiş halde ya da kupona dayalı halde ihraç edilmektedir. İlki için Malezya İslami Hazine Bonosu çıkarılmakta iken ikincisi için kâra dayalı GII’lar kullanılmaktadır. Kâr ise şu gibi sözleşmeler üzerinden sağlanmaktadır; murabaha, icare, BBA (bai bithaman ajil) ve istithmar. Bunlardan iskonto edilmiş olanında iskontonun ters faiz olmasına yönelik fıkhi çekinceler gündeme gelmektedir. Kâra dayalı olanda ise BBA üzerine yapılandırılan şekli, Malezya dışındaki diğer ülkelerde uygun görülmemekte ve uygulanmamaktadır. Istithmar üzerine yapılandırılanda eğer sukuk ile bağlantısı varsa bunda da alacakların satılmasına yönelik fıkhi sorun karşımıza çıkmaktadır. Bir tek murabaha ve icare üzerine olan Para Sertifikaları tekrar değerlendirilebilir gözükmektedir. Ancak genel itibariyle Bank Negara Para Sertifikaları’nın çok da uygun olmadığı söylenebilir.

Değerlendirme ve Sonuç

Buraya kadar, katılım bankacılığı ile merkez bankası ilişkiler açısından önemli iki ülke olan Pakistan ve Malezya’dan hareketle toplamda 9 adet faizsiz likidite yönetimi ve para politikası aracı incelenmiştir. Bu 9 araç ve Türkiye açısından değerlendirilme neticesi şöyle özetlenebilir:

a. Mal/emtia murabahası ya da teverruk, şerhli uygulanabilirdir

b. Kira sertifikaları ile faizsiz APİ, uygulanmaktadır fakat yeniden ele alınması gereken noktalar vardır

c. Sukuka dayalı Devlet Yatırım Sertifikaları, çekinceleri fazla olduğu için ayrıca ince elenip sık dokunarak uygulanabilirdir

d. Sat ve geri ala dayalı Devlet Yatırım İhracı, uygun değildir

e. Varlığa dayalı kira sertifikası, uygulanmaktadır fakat yeniden ele alınması gereken noktalar vardır

f. Teminatlı murabaha, şerhli uygulanabilirdir

g. Vedia kabulü, çekinceleri fazla olduğu için ayrıca ince elenip sık dokunarak uygulanabilirdir

h. Bank Negara Para Sertifikaları, uygulanabilir olan bazı kısımları ayrıca incelenmelidir