Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB) işbirliğinde geliştirilen araştırma projesi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi öğrencilerinin katkıları ile oluşturuldu.
Faizsiz Finansal Okuryazarlık Araştırma Projesi Hakkında
Faizsiz finansal okuryazarlık sürdürülebilirliğin, kalkınmanın ve insanlığın yüksek refahının temel besleyici konseptlerinden biri olarak önümüzde durmaktadır. Faizsiz finansal okuryazarlık konseptinin bayrağını taşımak ve yaygınlaşmasını sağlamak ihtiyaç duyulan finansal içerlemenin asıl muradı olarak ortada durduğu halde alternatif tercihler üzerine gidilmiş ve toplum ilgili zaviyeden yeterince ikna edilememiştir. Bunun sonucu olarak günümüz Türkiye ekonomisi sermaye temerküzünün tatmini, sağlıklı fon aktarım mekanizmaları geliştirilmesi, finansal çeşitlilik sağlanması gibi alanlarda iyileşmelere ihtiyaç duymaktadır.
Sayılan problemler yanında dolarizasyon gibi genel problemlerin çözümüne katkı sağlayacak bir gayret olarak İslami finansal okuryazarlık çalışmaları ön plana çıkmaktadır. Örneğin toplumun faizden sakınmak üzere bir refleks olarak dolarizasyon içine çekildiği düşünülmektedir ki İslami finansın modern mimari yapısı geniş kitleler tarafından daha anlaşılır hale geldiğinde bu tür sorunların önemi azalacağı gibi ekonominin finansal kesimden ihtiyaçları da sağlıklı biçimde karşılanabilecektir.
Konu ile ilgili gelişmeye başlayan bir literatür bulunmasına rağmen İslami finansal okuryazarlık anlamında kamuoyuna temas etmek sorumluluğu büyük oranda İslami finansal kurumlar üzerinde kalmış bir yüktür. Bu alanda hazırlanan raporlar ve geliştirilmesi beklenen akademik nitelikli araştırmalar dahi büyük oranda kurum ve ilişkili örgütlerin uhdesinde takip edilmiştir. Dahası İstanbul’u bir İslami finans merkezi olarak konumlayan stratejiler karşısında sürekli bir dezenformasyon ve yıkıcı bir eleştiri iklimi beslenmektedir. Oysa toplumda var olan sosyal finans dinamiklerini yeniden ihya için kurumsal çözümler üretmek kapitalist paradigmayı içselleştirmiş bir düzenleme anlayışı altında zaman alıcı bir gayrettir. Buna rağmen fevkalade gelişmeler sağlanmış İslami finans modellerinin uygulamalarının teorik tartışmalara yaklaştırılması üzerine çabalar ortaya konmuştur.
İlk adımlamalarına şahit olduğumuz İslami finansal modeller, Türkiye’nin ve bölgenin bugününde olduğundan daha güçlü biçimde yarınlarına hizmet edecektir. Kapitalist düzenleme paradigması altında sosyal nitelikleri ön planda olan İslami finansal modellerin ortaya çıkarılması için bugünün çözümlemeleri ile bir yol açılmıştır. Finansal aracılık iş ve işlemlerinin kapitalist kar amacıyla değil, katılımcılar yararına icra edildiği katılım finans uygulamaları, açtığı yolu genişletecek ve insanlığa sunduğu çözümün farkındalığıyla hak ettiği konuma yerleşecektir. Covid-19 ortamında sancıları çekilen kar odaklı finansal aracılık konseptine karşı şimdilik müspet olan yaklaşımın değişmek üzere olduğunu söylemek mümkündür.
İnsanlık finansa erişim bakımından yeni perspektifler ve vizyonlar ihtiyacındadır. Katılım finansı bu zaviyeden geniş kabul görecek başarılı bir uygulama tecrübesi edinmektedir. Tecrübeyi toplumun geniş kesimleri ile buluşturmak ve ortaya çıkacak sinerjinin imkânlarından yararlanmak üzere çalışmaların artırılması gerekmektedir. Türkiye, faizsiz finansın en önemli merkezlerinden birisi olmak üzere avantajlıdır. Çünkü İslami finanstaki iki temel yaklaşımın asıl talep duyulan tarafında güçlü bir duruş sergilemektedir. Bu yaklaşımlar pazar payı geliştirme yaklaşımı ve fıkhi uyumluluğu sağlama yaklaşımları olarak özetlenebilir. Malezya ve Körfez ekonomilerince takip edilen pazar payı geliştirme yaklaşımı, fıkhi uyumdan fedakârlık etmesi hasebiyle eleştirilmektedir. Türkiye, Pakistan, Sudan ve Nijerya gibi başlıca ekonomilerin takip ettiği mümkün olan en üst fıkhi uyumluluk yaklaşımı ise global ölçekte takdir toplarken dikkati bu ekonomiler üzerine çekmektedir.
Türkiye’nin rolünü ön plana çıkarmak ve Türkiye’yi Batıdaki merkezlerin şubesi yerine müstakil bir İslami finans merkezi olarak konumlamak üzere ekonomi içindeki İslami finansal okuryazarlık durumunun ortaya konması da önem arz etmektedir. Çünkü merkezi inşa edecek olan asıl belirleyici, ekonomideki derinlik ve hacim üzerindeki temel etken olan ekonominin kendi iç çevresidir. Türkiye ekonomisi için faizsiz finansal okuryazarlık araştırmaları hem kurumlara, hem potansiyel yatırımcılara hem de araştırmacılara veri oluşturacak önemdedir. Üzerinde çalıştığımız proje bu ihtiyacı karşılamak üzere yola çıkmış ve sürekliliğini ve kurumsallığını sağlamak üzere Türkiye Katılım Bankaları Birliği’nin desteğiyle güçlenmiştir.
Raporu okumak için: Türkiye Faizsiz Finansal Okuryazarlık Araştırma Raporu