İslam Ekonomisinin Temel İlkeleri

Tüm toplumların nihai hedefi insanlığın refahını sağlamaktır. Bu refahın sağlanmasında maddi koşulların ve hedeflerin gerçekleşmesini temel alan ekonomik sistemler zamanla başarısız hale gelmiştir. Örneğin, Kapitalist sistem insanı ‘homo economicus’ (sadece kendi yararını gözeten) bir varlık olarak gören ve toplumu da bu duruma alıştıran bir sistemdir. İslam ekonomisinde ise insan ‘homo economicus’ bir varlık olamaz. Çünkü Müslüman bir insan toplumun yararını gözetir, çevre duyarlılığına sahiptir, toplumsal sorumlulukları yerine getirerek sosyal adaleti sağlamak adına çaba sarf eder. İslam, ticarete önem veren, haksızlıklara karşı çıkan, ahlaki değerleri olan bir ekonomik sisteme sahiptir. Bu sistemde hedef, Allah’ın rızasını kazanarak haram yollara bulaşmadan helalinden kazanmak ve kazandığını helal yollardan harcamaktır.

Peki, İslam ekonomisinin temel ilkeleri nelerdir?

• Ticaret helaldir.
• Faiz haramdır.
• Serbest piyasa anlayışı esastır.
• Tefecilik yasaktır, kumar yasaktır.
• Garar (aşırı belirsizlik) yasaktır.
• Aldatmak yasaktır.
• İsraf yasaktır.
• Servet stoklanmamalıdır.
• Kolaylaştırmak esastır.
• Adil paylaşmak ve sosyal adalet önemlidir.

İslam ekonomisinin temel ilkelerinde de görüldüğü üzere İslam, ekonomik hayatta belirli kurallarla birlikte, toplumsal adalet, sınıf eşitsizliği, infak, israf, tasarruf, paylaşmak gibi kavramların üzerinde önemle durmaktadır. Bu durum Müslüman bir insanı ‘sadece kendi yararını düşünen birey’ olmaktan alıkoyan noktadır. İnsanlar İslam ekonomisinde en çok bilinen temel yasaklara riayet edip bunlardan kaçındığı halde, israf etmemek, cimrilikten sakınmak, adil şekilde paylaşmak, tasarruflu olmak gibi ilkelere dikkat etmediği sürece tam bir İslam ekonomisi oluşmuş olmaz. Bu bağlamda, Müslüman bir insan adaletli bir ekonomik hayata sahip olabilmek için öncelikle israftan sakınıp tasarruflu olabilmeli, sonrasında ise infakta bulunup paylaşabilmelidir. Çünkü İslam ekonomisini ahlaki değerlere sahip bir ekonomi yapan ilkelerin başında israf etmemek ve tasarruflu olmak gelir.

İslam Ekonomisinde Tasarruf

Tasarruf, parayı ya da tüketilebilecek herhangi bir şeyi idareli harcama, gereğinden fazla tüketmeme, harcamayıp biriktirme anlamlarına gelmektedir. Tasarrufu engelleyen en büyük etken israftır. İsraf ise, insanların aşırı tüketim ve savurganlıkta bulunması, mallarını boş yere harcaması durumudur. Aşırı tüketim bireyin tasarruf etmesini ve yatırım yapmasını engellerken, toplumsal bir aşırı tüketim ise sosyal adaleti engellemekte ve ekonomik krizleri tetiklemektedir. Bu yüzden İslam israfı yasaklamıştır. Kapitalist bir ekonomi insanları fazla tüketime ve israfa alıştırmaktadır, bu durum arttıkça insanların ihtiyaç ve istek kavramları da giderek birbirine karışmakta ve sürekli genişlemektedir. Oysa İslam ekonomisinde bir denge mevcuttur. İsraftan sakınan Müslüman, tasarruf ederek toplumdaki yoksullara bu tasarruftan infak etmeli, zekâtını, sadakasını vererek bu dengeyi sağlamalı ve tüketim odaklı yaşamamalıdır. İsraftan sakınmayan her bir birey toplumsal bir israfa sebebiyet vermektedir.

Bu konuyla ilgili, Kur-an’ı Kerim’de Allah-u Teâlâ şöyle buyurmaktadır:

“Yiyiniz, içiniz fakat israf etmeyiniz’’ (A’raf / 31) Her gün milyonlarca insan yiyecek, ekmek, su vb. israflarda bulunmakta ve bu israflar büyüyerek ekonomik krizlere yol açmaktadır. Bu durumların önlenmeyip tekerrür etmesinin en büyük sebebi ise hem bireyin hem toplumun
tasarruf odaklı yaşamamasıdır. “Onlar, harcadıkları zaman ne israf ederler, ne kısarlar, ikisi arasında orta bir yol tutarlar.’’ (Furkan / 67) “….İsraf etmeyin; çünkü Allah israf edenleri sevmez.’’ (En’am / 141) “Peygamber Efendimiz (sav) bir gün abdest almakta olan Sa’d’a uğramıştı, (Rasulallah O’nun suyu aşırı kullandığını görünce) Bu israfta ne ey Sa’d? diye buyurdu. Sa’d (r.a) , abdestte de israf olur mu? deyince Efendimiz şu cevabı verdiler: Evet, hatta akan bir nehirde abdest alsan bile…” (İbn-i Mace / Taharet 48)

“Allah sizin için malı israf etmeyi hoş karşılamamıştır.’’ (Buhari / İstikraz 19) İsrafın çaresi; kanaatkâr olmak, iktisatlı, sade bir hayat sürmek, malından infakta bulunmak ve tasarruflu olmaktır. Bu bağlamda aslında tasarruflu olmak bir ibadettir. Tasarruflu insan bu durumun karşılığını Allah tarafından bereket olarak muhakkak görür. İsraf ise bereketsizliktir. İslam insana nasıl kazandın ve nereye harcadın diye sorar. Nereye harcadın sorusunun cevabı aslında bize tasarruflu olup olmadığımızın, israfa kaçıp kaçmadığımızın muhasebesini yaptırır. Paranın/malın neye harcanıldığı muhasebe edilirken diğer yandan nasıl kazandın sorusunun cevabı da çok önemlidir. Çünkü bir Müslüman nasıl kazanıyorsa harcamaları da ona göre şekillenir. Bunun için bir Müslüman helal kazanç sağlayarak, tasarruf ettiklerinden Allah yolunda diğer insanlara da harcamalıdır. “Allah sana ihsan ettiği gibi, sen de (insanlara) ihsanda bulun.’’ (El-Kasas / 77) “Sevdiğiniz şeylerden infak etmedikçe asla iyiliğe erişemezsiniz.’’ (Al-i İmran / 92) “O (takva sahipleri) ki, bollukta da darlıkta da Allah için infak ederler.’’ (Al-i İmran / 134) “(Rasulüm) Sana (Allah yolunda) ne harcayacaklarını soruyorlar. İhtiyaç fazlasını de..’’ (Bakara / 219) Tasarruf tüketimin azalmasını, sermaye birikiminin artmasını sağlar. Yalnız sermaye artışının yatırıma yönlendirilmesi İslam dinin bir gereğidir. Nitekim Peygamber efendimiz S.A.V.“ Tasarruf eden sıkıntı görmez ” (Ramuz el – Ehadis: 174/7) diye buyurmuştur. Yine başka bir Hadis-i Şerifte peygamberimiz “Müslüman bir kişi bir ağaç diker veya ekin eker de ondan insan, hayvan veya kuş yerse, bu yenen şey kıyamete kadar o kimseye sadakadır.”(bk. Müslim, Musakat, 10) diye buyurmuştur. Toplumda artan yatırımlarla birlikte üretim ve istihdam da artacağından iktisadi kalkınmayla birlikte toplumun refahı da artacaktır.

Kaynak:

Mevdudi, (2014). İslam Ekonomisinin Temel İlkeleri. İstanbul: Çıra Yayınları
Orman, S. (2018). Gazali, Adalet ve Sosyal Adalet . İstanbul: İktisat Yayınları
Chapra, U. (2018). İktisadi Tehditler ve İslam. İstanbul: İktisat Yayınları
Topbaş, O. (2012) Müslümanın Para ile İmtihanı. İstanbul: Erkam Yayınları
Döndüren, H. (2014) İslami Ölçülerle Ticaret Rehberi. İstanbul: Kampanya Kitapları

Kaynakça: İpek Yolu Dergisi