Anasayfa Haber “Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına Uyuma İlişkin Tebliğ”e Yönelik Değerlendirme

“Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına Uyuma İlişkin Tebliğ”e Yönelik Değerlendirme

by

Sakarya Üniversitesi İslam Ekonomisi ve Finansı Uygulama ve Araştırma Merkezi (İSEFAM) Müdürü Prof. Dr. Mustafa ÇALIŞIR, BDDK’nın 14 Eylül 2019 tarihinde yayımladığı “Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına Uyuma İlişkin Tebliğ”ine yönelik bir değerlendirme kaleme aldı. Yazıda yer alan bazı başlıklar şu şekilde:

Faizsiz Standartları Belirleyen Yeni Tebliğ

Tebliğin BDDK tarafından daha önce yapılan mevzuat değişikliklerinin devamı mahiyetinde olduğunu söyleyebiliriz. Son dönemde yapılan değişikliklerin sadece birkaç ürün ya da ihtiyaca yönelik değil, bu kuruluşların faaliyet alanlarının temel omurgasına yönelik olduğunu görüyoruz. Son yayımlanan tebliğ de daha öncekiler gibi bu çerçeveye konulabilir.

Tebliğin maddeler bazında incelenmesine gelecek olursak; öncelikle, Danışma komitesi ile Danışma kurulu arasındaki farka dikkat çekmek gerekir. Tebliğde uzun yıllardan beri her bir katılım bankasının kendi bünyesinde yer alan danışma kurullarının adının artık “danışma komitesi” olarak değiştirildiğini görüyoruz. Danışma kurulu dediğimizde ise artık TKBB bünyesindeki merkezi danışma kurulunu anlamamız gerekiyor.

Dördüncü madde, katılım bankaları ve kalkınma ve yatırım bankaları bünyesinde kurulacak faizsiz bankacılık danışma komitesinin yapısına ilişkin hususları içeriyor. Her ne kadar bu maddede “banka” ifadesi tanımlanmamış olsa da katılım bankaları, kalkınma ve yatırım bankalarını kastediyor diye yorumlanabilir. Danışma komitesi kısmen bağımsız bir şekilde yönetim kuruluna bağlı yapılandırılmış ve halihazırda katılım bankalarının uygulamalarına uygun şekilde düzenlenmiş. Maddede dikkat çekici husus, bu komitenin altında yardımcı olarak danışma komitesi sekretaryasının kurulmasının gerekli kılınmasıdır.

Beşinci maddede danışma komitesi üyelerinin taşıması gereken şartlar açıklanıyor. Komite üyelerinin üçte ikisinde “İlahiyat veya dengi alanlarda en az lisans düzeyinde öğrenim görmüş veya faizsiz finans alanında yüksek lisans ya da doktora derecesine sahip olmanın yanı sıra, faizsiz finans alanında en az üç yıl mesleki deneyime sahip olması” şartı aranıyor. Burada üyelerden faizsiz finans alanında üç yıl deneyim isteniyor. Fakat faizsiz finans alanı dendiğinde ne anlamamız gerektiğinin izahı tam yapılmamış. Örneğin bir üniversitede faizsiz finans alanında mesleki deneyime sahip olan bir akademisyen faizsiz finans alanında çalışmış olma şartını taşıyor mu? Eğer taşımıyorsa mevcut durum (danışma komitesi üyelerinin çoğunluğunun akademisyen olması) göz önüne alındığında bu komitelere üniversiteden bir akademisyenin katılması zor görünüyor.  Bu anlamda tebliğ maddesinin kısıtlayıcı olduğu söylenebilir. İlgili maddedeki diğer bir kısıtlayıcı konu danışma kurulu üyelerinin görev yapabileceği katılım banka sayısının iki ile sınırlandırılmış olmasıdır. Sektörün bu kadar küçük olduğu bir yapıda (6 katılım bankası) böyle bir sınırlama fazla katı olmuş denilebilir.

Altıncı madde danışma komitesinin bağımsızlığını tesis etmek için düzenlemeler içeriyor. Burada bağımsızlıktan, komite üyelerinin çalıştıkları bankaların yönetim kurulu ve diğer organlarından bağımsız çalışması kastediliyor. Bu maddelerin oldukça detaylı ve yerinde olduğunu söyleyebiliriz.

Yedinci madde danışma komitesinin görev ve yetkilerini tanımlıyor. Bu görevlerden bir tanesi de “aldığı kararları içeren periyodik raporları danışma kuruluna sunmak” olarak belirlenmiş. Fakat bu fıkranın işleyişinin nasıl olacağı da tam açık değil. Danışma kuruluna sunulduktan sonra ne olacağını bilmiyoruz, bir danışma kurulu bu raporları onaylayacak mı, bir yaptırımı var mı? Bu haliyle sadece bu raporu sunup danışma kurulunu bilgilendirmiş olacak gibi anlaşılmakta.

Danışma komitesinin diğer bir görevi de “Bankanın yıllık faaliyet raporunda yer almak üzere, danışma komitesinin dönem içi faaliyetleri hakkında bilgi vermek ve banka faaliyetlerinin faizsiz bankacılık ilke ve standartlarına uygunluğuna ilişkin değerlendirmede bulunmak” olarak açıklanmış. Bu madde dünya uygulamalarıyla uyumlu. Ancak içeriğin nasıl olacağı önem arz ediyor. Yine aynı maddede, son olarak “danışma komitesinin Danışma Kurulu tarafından belirlenen ilke ve standartlara ve alınan genel nitelikli kararlara aykırı kararlar alamayacağı” ifade edilmiş. Bu maddeden danışma komitesinin, danışma kurulunun genel nitelikli bir kararının veya standardının olmadığı bir konuda bir karar alabileceğini anlıyoruz. Fakat uygulamada bazı aksaklıklar yaşanabilir. Örneğin bir katılım bankası yeni bir ürün geliştirdiğini varsayalım. Bu ürünle ilgili bankanın danışma komitesi bir karar aldı ve ürünü fıkhi olarak uygun buldu. Başlangıçta bu konuda zaten danışma kurulunun genel nitelikli bir kararı yoktu. Karar alındıktan sonra banka bu ürünün pazarlamasını yaptı ve piyasaya sürmüş olsun. Aradan iki-üç ay geçtikten sonra bu kez danışma kurulu bu ürünle ilgili bir genel karar alacak olursa ve aldığı karar ürünün fıkhi olarak uygun olmadığı yönünde olursa ne olacak? Bankanın emeğinin heba olması ve müşterileri nezdinde de zor bir durumda kalması kaçınılmaz olacaktır. Bütün bu işlemler ürün çıkmadan önce yapılsa daha uygun olabilirdi.

Sekizinci Madde, danışma komitesinin çalışma usul ve esaslarını kapsamlı şekilde düzenlemiş. Bu madde ile BDDK, zaten halihazırda devam eden işleyişi resmiyete kavuşturmuş olduğu anlamına geliyor.

Dokuzuncu madde ile bankanın faaliyetlerinde, sözleşmelerinde, yeni ürünlerinde Şer’i uyumun tamamen tesis edilmesi amaçlanıyor. Burada faizsiz bankacılığa uyum faaliyetlerinin neleri kapsadığı maddeler halinde sayılıyor. Ayrıca bu uyum faaliyetleri ile görevli olacak birim ya da personellerin belirlenmesi isteniyor. Uyum faaliyetleri ile ilgili görevli birimin de üç ayda bir denetim komitesine rapor sunması gerekiyor.

Onuncu maddede faizsiz bankacılık denetim faaliyetleri düzenleniyor. Bu maddede bankanın faaliyetlerinin faizsiz bankacılık prensiplerine uygunluğu denetleme görevi bankanın kendi iç denetim birimine verilmiş. İç denetim birimi de bankanın denetim komitesine üç ayda bir rapor sunmak zorunda. Dokuzuncu ve onunca maddede düzenlenen meseleler kısaca şu şekilde izah edilebilir: Bankanın faaliyetlerinin Şer’i uyumunu sağlamak için bir birim görevlendirilecek, görevlendirmeyle kalmayacak bu birimin yaptığı uyum faaliyetleri bir de iç denetim birimi tarafından denetlenecek. İç denetim birimi de üç ayda bir denetim komitesine rapor sunarak mevcut durumun ne olduğu konusunda denetim birimini bilgilendirecek. Bununla da kalmayacak gerek uyum gerek denetim faaliyetlerinde de görev alacak personelin hangi özelliklerde olması gerektiğini de söylüyor. Bu da bir sonraki maddede düzenlenmiş. Yani BDDK uyum faaliyetlerinin göstermelik değil, gerçekten hakkıyla yerine getirilmesini istiyor.

On birinci madde hem uyum ve denetim faaliyetlerinde hem de danışma kurulu sekreteryasında görev alacak personelin “ya katılım bankalarında asgari üç yıl görev yapmış olması ve faizsiz finans konusunda sertifikalı eğitim almış olması ya da faizsiz finans alanında yüksek lisans veya doktora düzeyinde eğitim almış olması” şartını getirmiş. Bu maddede “sertifikalı eğitim”in kapsamının ne olduğunu bilmiyoruz.

On ikinci maddede getirilen düzenlemeler ile artık müşteriler danışma komitesinin aldığı kararlarla ilgili bilgilendirilebilecek. Bilgilendirme sürecinin nasıl olacağı, müşterinin nereye, nasıl başvuru yapacağı ile ilgili usul ve esasları belirleme görevi de TKBB’ye verilmiş. On üçüncü maddede bankaların danışma komitesi üyeleri ile ilgili bilgilerin kendi internet sitelerinde yer alması zorunlu hale getiriliyor. Bu da önceki maddedeki gibi şeffaflığı sağlama noktasında önemli adımlar. On dördüncü madde ile tebliğde sayılan hususların etkin bir şekilde yerine getirilmesi için bankaların yönetim kurullarına görev veriliyor.

On beşinci madde ile kalkınma ve yatırım bankalarının faizsiz ilke ve standartlarına yönelik uyumu ile ilgili hususlar düzenlenmektedir. Kalkınma ve yatırım bankalarının da katılım bankaları gibi farklı İslami finansman yöntemleri ile müşterilerine finansman sağlamasının önü açılmakta ve buna yönelik sorumlulukları belirlenmektedir. İlgili maddenin ilk fıkrasında “Bankaların Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmeliğin 19 uncu maddesinin birinci fıkrasına” atıfta bulunulmaktadır. 25 Ocak 2019 30666 sayılı resmî gazetede yayımlanan “Bankaların Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” in ilgili maddesi bu işlemleri şu şekilde açıklıyor:

“Kalkınma ve yatırım bankaları, bu madde hükümleri ile bu madde hükümlerine dayalı olarak yapılacak düzenlemelere uygun olmak ve münhasıran faizsiz yöntemlerle sağlamış oldukları kaynaklarla sınırlı olmak üzere, müşterilerine birinci fıkrada sayılan yöntemlere dayalı olarak finansman sağlayabilir.” (Madde 19 fıkra 10)

İlgili fıkrada katılım bankalarının müşterilerine sundukları farklı İslami finans sözleşmeleri tanımlanıyor. 4 kategoride sınıflandırılan bu sözleşmeler; kiralama, ortaklık, vekalet ve diğer yöntemlerdir. Bunlar, katılım bankaları halihazırda kullanmasa da ileride bunlara dayalı olarak ürünler çıkarabileceği tüm finansman yöntemlerini içermektedir. Kalkınma ve yatırım bankalarının da bu yöntemler ile müşterilerine finansman sağlamasının önü açılmaktadır. Ancak bunu hangi kaynaklardan yapabilecekleri de Madde 19 fıkra 10’da özellikle belirtilmektedir “münhasıran faizsiz yöntemlerle sağlamış oldukları kaynaklarla”. Bu kaynaklar her ne kadar belirtilmese de mevcut durumda bazı kalkınma ve yatırım bankaları tarafından da ihraç edilen sukukları işaret etmektedir. Çünkü kalkınma ve yatırım bankalarının kâr zarar esasına göre fon kabul etme yetkileri bulunmamaktadır. Sonuç olarak kalkınma ve yatırım bankalarının da sukuk ile elde ettikleri fonları belirtilen İslami sözleşmelerle müşterilerine kullandırılması yolu açılmakta ve buna yönelik usul ve esaslar bu Tebliğ ile düzenlemektedir.

Genel Değerlendirme

BDDK son dönemde katılım bankalarına yönelik oldukça önemli yasal düzenlemeler yapmaktadır. Bu düzenlemelerin dünya örnekleri dikkate alınarak ve Türkiye’ye uygun değişikliklerle gerçekleştirdiği görülmektedir. Her ne kadar bazı noktalar eleştirilebilir olsa ve muğlaklıklar bulunsa da sektörün temellerinin daha sağlamlaşmasına destek olacağı muhakkaktır. Sektördeki uygulamalar da ileride mevzuatta bazı değişiklikleri elzem kılabilir. Önümüzdeki dönemde de akademi, sektör ve düzenleyiciler arasındaki iyi niyetli ve paylaşımcı çabalar Türkiye’de İslami finansın sağlıklı bir şekilde yaygınlaşmasına imkân tanıyacaktır.

Kaynak: https://www.isefam.sakarya.edu.tr/?p=2521

Benzer Yazılar

Görüşlerinizi Paylaşabilirsiniz

    Mail Bültenimize Abone Olun