Yrd.Doç.Dr. Yusuf Dinç
Faizsiz finans kuruluşları dünyada iki tip olarak karşımıza çıkar. Birincisi bağımsız kuruluş ikincisi konvansiyonel finans kuruluşu içinde faaliyet gösteren pencere şeklindedir. Faizsiz finans kuruluşlarının temel prensibi olan faizsizlik prensibi bizde danışma kurulu dünyada Shariah Board adı verilen yapı tarafından sağlanır. Her iki kuruluş tipi için de danışma kurulu esastır. Ürünlerin ve süreçlerin faizsizliği bu kurulların referansı ile kabul görür. Ekonominin bütünü için faaliyet gösteren danışma kurulları yaygın olmakla beraber kuruluş bazlı danışma kurulu yapıları tüm kurumlarda rastlanır.
Tablo 2. Dünya Merkezi Danışma KuruluUygulamaları (Kaynak, Dinc, Yusuf, 2016)*
| Ülke | Merkezi Danışma Kurulu | Merkezi Danışma Kurulu İsmi ve Yeri |
| Bahreyn | Var | Uluslarası Kuruluşlara Üye |
| Endonezya | Var | National Shariah Board – Özerk |
| Ürdün | Yok | Yok |
| Kuveyt | Var | Fatwa Board-Evkaf ve İslami İşler Bakanlığı |
| Malezya | Var | Shariah Council-Özerk |
| Sudan | Var | Shariah High Supervisory Board-Özerk |
| Pakistan | Var | Shariah Board-Merkez Bankası |
| Birleşik Arap Emirlikleri | Var | Higher Shariah Authority-Adalet ve İslam İşleri Bankanlığı |
| Türkiye | Yok | Yok |
*Dinc,Yusuf, 2016, Katılım Bankalarının Danışma Kurullarının Kurumsal Yönetim Unsuru Olarak Değerlendirmesi, İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 2-2
Türkiye’de merkezi danışma kurulu henüz bulunmamaktadır. Kuruluş bazlı danışma kurulları ise Türkiye’de faaliyet gösteren faizsiz finans kuruluşları tarafından da benimsenmiştir. Ülkemizde bankacılık anlamında pencere uygulamasına izin verilmemektedir. Bu nedenle katılım bankaları dışında böyle bir yapıya ihtiyaç yoktur.
Ancak faizsiz finans kuruluşu olarak sadece bankaları ele aldığımızdan danışma kurulları ile ilgili ilginç bir durum vardır. Öncelikle Türkiye’de sermaye piyasalarına erişim imkanı bulunan her işletme kira sertifikası ihraç edebilmektedir. Kira sertifikası ihraçlarında bu kuruluşların işlemin meşruluğuna ilişkin fetva sunması gerekmektedir. Ancak mer’i hukuk sermaye piyasası düzenlemelerine uyumu yeterli kabul etmektedir. Bu kuruluşların uluslararası bir kira sertifikası ihracını fetva alınmadan gerçekleştirebilmeleri ise mümkün değildir. Yani ihraç Londra’da işlem görecekse fetva şarttır, Türkiye’de görecekse değildir. Bu iş helal biberden sonra Türkiye müslüman ülkedir, helal sertifikası almak yerine haram sertifikası verilmelidir şeklindeki yaklaşıma uymaz. Ancak kira sertifikasını faizli bir banka veya finansal kuruluş ihraç ediyorsa bu ironi Türkiye’de gerçek olur. Sermaye piyasası işlemlerinin yanında sigorta-emeklilik işlemleri de faizsiz finansal sistemin önemli bir unsurudur.
Türkiye’de bankacılık kesimine izin verilmeyen pencere uygulaması sigorta-emeklilik şirketlerince uygulanmaktadır.
Özellikle birçok emeklilik şirketi faizsiz planlar sunmaktadır. Peki bu faizsiz planlar gerçekten faizsiz midir?
Faizsiz plan sunan emeklilik şirketlerini incelediğimizde danışma kurulu yapısının bulunmadığı görülür. Bu durumda bu planların faizsiz olduğuna delil nedir? Türkiye’de tek faizsiz emeklilik şirketi Katılım Emeklilik şirketidir. Bu şirket usulüne uygun olarak danışma kurulu belirlemiş ve işlemlerini bu kuruldan aldığı fetva ile gerçekleştirmektedir. Diğer şirketlerin bu türden bir yapısı bulunmamaktadır. İşlemlerine meşruluk görüşü alındığına dair bir kayda da rastlanmamaktadır.
Konvansiyonel emeklilik şirketlerinin faizsiz planlarının faizsizliği ile ilgili bir gündem oluşmaması ilginçtir. Ancak bu durum seküler hukukun bir boşluğundan yararlanılması biçimindedir. Hukuk sistemimizde faizsiz kuruluş veya pencerelerin danışma kurulları bulunması hükme bağlanmalıdır.
Bu şartlarda Türkiye’de bankacılık alanında pencere uygulamasına izin verilebilmesi hukuki düzenlemelerin danışma kurullarını hükme bağlanması şartı ile gündeme alınabilir.
Kaynak: Ekoreel Dergisi:, 2017, Şubat