İbn Haldun Üniversitesi İslam Ekonomisi ve Finans Uygulama ve Araştırma Merkezi ile Türk Kızılay Akademi’nin işbirliğiyle gerçekleştirilen”Zekat Konuşmaları” programı islamiktisadi.net okurlarımız için Merve Soylu tarafından raporlaştırıldı. İstifadenize sunarız.

İbn Haldun Üniversitesi İslam Ekonomisi ve Finans Uygulama ve Araştırma Merkezi ile Türk Kızılay Akademi’nin işbirliğiyle “Küresel ve Yerel Tecrübeler Işığında Zekat Konuşmaları” başlığında bir webinar serisi düzenlenmeye başlamıştır.

İbn Haldun Üniversitesi ile Türk Kızılay’ın ortak girişimiyle, sosyal etkiyi dikkate alan faaliyetlerle bilinip tanınan insani yardım kuruluşlarının amaç ve hedefleriyle müşterek bir mahiyette yapılandırılmış bir model geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bu hedefi gerçekleştirmek üzere İbn Haldun Üniversitesi ile Türk Kızılay tarafından sosyal refah kurumlarının geliştirilmesinde en önemli araç olan zekât ve zekâta dair belli konuların ve tecrübelerin tartışıldığı webinarlar Ocak ayında iki program olarak geçekleşti.

Programların Şubat ayında da devam etmesi planlandığı duyurulmuştur. İbn Haldun Üniversitesi ile Türk Kızılay ortaklığıyla organize edilecek webinar serisini müteakiben İstanbul’da “Türkiye’ye özgü zekât toplama, zekât gelirlerini nemalandırma ve dağıtma modeli” geliştirilmesi konularının/ başlıklarının merkeze alınacağı geniş katılımlı uluslararası bir arama konferansı düzenlenmesi suretiyle ikinci adımın atılacağı ifade edilmektedir.

Zekat Konuşmaları 1. Oturum

Houssam Chahin Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHR) Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) Özel Sektör Ortaklıkları Başkanı

Konuşmacı: Houssam Chahin
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHR)
Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) Özel Sektör Ortaklıkları Başkanı

Bu oturumda zekatın ve İslami hayırseverlik faaliyetinin motivasyonları ve sonuçları ortaya konulmuştur.

Konuşmada genel olarak dünyada ve Müslüman coğrafyada İslami sosyal finansın ve İslami hayırseverliğın yüksek bir potansiyel taşıdığına vurgu yapılmıştır. Bu çalışmalara ve potansiyele vurgu yapan Chahin bu kaynakların ve potansiyelin İslam dünyasındaki mülteci sorunun iyileştirilmesi ve çözülmesinde önemli bir fonksiyonu olduğunu dile getirmiştir.
Zekât fonunun sağlık, barınma ve eğitim gibi temel ihtiyaçlar konusunda önemli bir sosyal araç olduğu ve mültecilerdeki bu tür yetersizliklerin giderilmesinde önemli bir paya sahip olduğu vurgulanmıştır. Zekâtın bu potansiyelinin UNHRC Zekât Fonu’nun kurulmasında temel bir motivasyon kaynağı olduğu ifade edilmiştir.

UNHRC Zekât Fonu, mültecilere yönelik barınma, sağlık ve eğitim gibi temel ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik faaliyetlerde bulunmaktadır. Kurum bu koruma hizmetlerine ek olarak ekonomik yardımlar ve nakit yardımları da yapmaktadır.

Dünyadaki Mülteci Oranı: Yerinden edilen mültecilerin %50’si İİT üye ülkelerine aittir.

Konuşmada UNHCR kuruluşunun 70 yıldan fazla bir süredir dünya genelinde mülteci sorununa yönelik olarak saha çalışmalarının yaptığı ve İİT üye ülkelerinde bölgesel düzeyde yapılan çalışmalarının çeşitli STK’lar üzerinden ilerlediği ifade edilmiştir.

Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği UNHCR’nin Temel İlkeleri

Zekatın Toplam Dağıtım Ayakları Nedir ?

Chahin aşağıda yer alan üç saç ayağın en önemlisinin güvenirlilik ilkesini olduğunu vurgulamıştır. Bunun sebebi güvenilirlik ilkesinin diğer ilkelerin gerçekleşmesine öncülük eden temel ilke olmasıdır. Eğer dönor zekatın uygun kişilere verildiği hususunda kuruma güven duyarsa faaliyetler çok daha efektif gerçekleşmektir.

1. Güvenilirlik

Zekatın dağıtılması ve toplanması hususnda herkes için güvenli bir mekanizma sunulmalıdır.

2. Uygunluk

Zekatın doğru kişilerden toplanıp doğru kişilere aktarılması gerekmektedir. Bu akış mekanizmasının Şer’i kurallara uygun şekilde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

3. Etkinlik

Fonların kritik öneme sahip olduğu yerlere kanalize edilmesi ile toplumsal ekinliğin arttırılması gerekmektedir.
Örn: bekar çocuklu annelerin fonlanması

Chahin, UNHCR Zekat Fonu’nun 2012 yılında kuruluş aşamalarına başladıklarını ve bu süreçte birçok araştırma merkezi ve fetva kuruluşları ile birlikte plot çalışmalar üzerine yoğunlaştıklarından bahsederek araştırma merkezlerinin zekat fonunun kuruluşunda, kritik öneme sahip olduğunu vurguladı.

Resmi olarak 2019 yılında kurululan UNHCR Zekat Fonu öncesinde birçok bölgede pilot uygulamalarda bulunmuştur. Chahin, halihazırda Kanada, Mısır ve Bahreyn gibi birçok ülkede çeşitli ortaklıklar yaptıkları STK’ların varlığından bahsetti.

Chahin, UNHCR Zekat Fonu kuruluş olarak küresel ölçekli bir kurum olsa da zekat toplama ve dağıtma mekanizmasının genel olarak yerel işlediğini ifade etmiş ve bu ayrıntıya özel bir vurgu yapmıştır.
Bu özel vurgunun sebepleri:
– Toplanan fonların hızlı bir şekilde alıcılara ulaştırılmasının gerekliliği
– Toplumda yerel düzeyde dayanışma mekanizmasının yerleşmesinin istenmesi
– Toplanan fonların başka bir ülkeye aktarılmasındaki kur farkı sorunun varlığı

Zekat Dağıtımı

Zekat Kurum ve Kuruluşları

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi, zekat fonlarını belirlenmiş bir faizsiz banka hesabına yatırır.

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi fonları İslam İşbirliği Teşkilatı ülkelerinden fonlardan faydalanabilecek uygun ülkelere dağıtır.

Zekat Fonu 10 Farklı Ülkede Faaliyet Göstermektedir

• Yemen
• Bangladeş
• Ürdün
• Lübnan
• Pakistan
• Mısır
• Nijerya
• Irak
• Moritanya
• Hindistan

TARTIŞMA – Soru-Cevap

Laik bir ülke olarak Türkiye’deki zekat fonlarının birçoğunun bireysel düzeyde ilerlediğini ifade eden Türk Kızılay Başkanı Kerem Kınık, Türkiye’de zekata dair hükümet veya devlet düzeyinde herhangi bir düzenlemenin olmadığını belirtti. Buna
ek olarak, UNHCR gibi kuruluşların çeşitli ülkelerde STK’lar ile işbirliği yaparak bu tür eksikliği gidermeye çalışmasının çok değerli olduğunu ifade etti. Zekat için her ülke vatandaşlarının kendi para birimini kullandığını söyleyen Kınık yapılan bağışların saklanması ve aktarılması arasında ortaya çıkan zaman farkına vurgu yaparak fonların ve para birimlerinin birincil /ilk seviyede nasıl korunabileceğine dair endişelerini aktardı. Kınık, toplanan fonların bankalarda veya banka dışı kurumlarda nasıl tutulacağ gibi ayrıntılar zekatın toplu bir şekilde toplanması ve dağıtılması noktasındaki temel sorunları teşkil ettiğini ifade etti ve zekat düşüncesini ve uygulamasını bu bağlamda nasıl geliştirilebileceğini sordu.

Chahin, küresel çoğunluğun zekât, sadaka ve geçim desteğinin bir bütün olarak düşünüldüğü İslami hayırseverlik kuruluşlarına veya sistemlerine yönelik temel sorunların sistemsel sorunlar olarak değerlendirdiğini ifade etti. Bu sorunların bu ve buna benzer müzakere programlarında tartışılarak çözülebileceğini ifade etti. Bu noktada
Chahin, düşünce kuruluşlarının ve araştırma merkezlerinin zekâtın toplanmasına ve dağıtılmasına yönelik sistemsel sorunların tartışılmasını önceleyen programlar yapma hususunda daha sorumluluk alıcı davranabileceklerini ifade etti. Kerem Kınık’ın yorumundaki ikinci noktaya atıfla UNHCR Zekat Fonu’nun birleşmiş milletler fonundan ayrı bir banka hesabında tutulduğunu fakat bunun yeterli olmadığını, ayrı bir sisteme ihtiyaçlarının olduğunu ifade etti.

Burada söz alan İHU İslami İlimleri Fakültesi Dekanı Bilal Aybakan meselenin en temelinde ihtiyaç duyulan para miktarının yoksullara doğru zamanda ulaştırılmasının olduğunu vurguladı. Fon akışının Ramazan ayı gibi belli zaman aralıklarında değil yıl boyunca devam etmesi gerektiğini ifade eden Aybakan bu sorunun zekât, sadaka ve bilhassa da karz-ı hasen ile ürün çeşitliğine gidilmesi gerektiğini ifade etti. Bu sorunların yanı sıra Aybakan, donörlerin ve zekât alıcılarının zekat sistemlerine dair büyük bir güvensizlik hissettiklerine de vurgu yaptı ve bunların çözümüne dair Chahin’e neler söylenebileceğini sordu.

Aybakan yorumuna ve sorusuna ek olarak Türkiye Kızılay başkanı Kerem Kınık’a çeşitli STK’lar ile hükümet arasında bir istişare kurulunun kurulmasına öncülük ederek muafiyeti/indirimi gerçekleştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmasına ilişkin çağrıda bulundu.

Chahin, Aybakan’ın donörlerin ve zekât alıcılarının zekat sistemlerine dair güvensiz tutumlarına
ilişkin tespit ettiği sorunu yerel çalışmalar ile azaltmaya çalıştıklarını ifade etti. Chahin, güvenilirliği
arttırmak için zekât çalışmalarının yerel olması gerektiğini ayrıca vurguladı.

Zekat Konuşmaları 2. Oturum

Sohail Hanif CEO, Birleşik Krallık Zekat Vakfı

Konuşmacı: Sohail Hanif
CEO, Birleşik Krallık Zekat Vakfı

Programda Birleşik Krallık Zekat Fonu’nun bölgedeki faaliyetleri ve işlevi hakkında genel bir bilgi verilmiştir.

Sohail Hanif, 2011 yılında Birleşik Krallık’ta kurulan National Zekat Foundation’ın (NZF) ev içi şiddete maruz kalan Müslüman kadınların barınmasını ve geçinmesini hedefleyen bir proje olarak başladığını ifade etti. Hanif, projenin ev içi şiddete maruz kalan kadınların yanı sıra ilerleyen süreçlerde mahkumları ve sosyal tabaka olarak en altta yer alan müslümanların sorunlarını çözmeyi hedefleyen daha büyük bir mekanizmaya dönüştüğünü aktardı. En nihayetinde proje ilerleyerek bir zekat vakfı olarak faaliyet göstermeye başlamıştır.

Hanif’in ifadelerine göre proje yürütülürken birleşik krallıkta islami hayırseverliğe dair müstakil bir mekanizmanın var olmadığı görülmüş ve bu motivasyon bir kurumun kurulması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Hanif bu bağlamda Birleşik Krallıkta insanların çeşitli yardım ve infaklarda bulunduğunu fakat bunları organize edecek şeffaf bir kurumun olmayışı
bu kurumun kurulmasındaki temel vizyonu ve motivasyonu oluşturduğunu aktarmıştır. Bunlara ek olarak Hanif, NZF’nin sadece zekat toplayan bir kurum olmadığı toplumda İslami bir bilincin oluşturulması için de çalışmaklar yaparak daha temel bir amaca hizmet ettiğini vurgulamıştır.

Zekat sadece bir hayırseverlik faaliyeti olarak düşünülmemesi gerektiğini söyleyen Hanif, Birleşik Krallık Zekat Vakfı’nın yerel yardımlaşma mefhumunun toplumda yerleşmesini sağlamayı amaçladığını aktarmıştır. Vakıf, İslam inancının bir bileşeni olması hasebiyle toplumda zekatın yaygınlaştırılması ile inancın yaygınlaştırılmasına da aracılık etmektedir.

NZF’nin Hizmetleri

NZF’nin iki temel faaliyet alanı vardır:

1. Zekat Eğitimi ve Farkındalık Artırımı

Bu faaliyet alanı ile tolumda zekat bilinci ve hassasiyeti oluşturulmak istenmiştir. Müslüman toplumlarda zekat ibadeti genel itibariyle Ramazan ayına has düşünülmektedir. Müslümanlardaki bu algıyı değiştirmek ve zekatı bağışlarını tüm yıla yaymak için eğitim faaliyetleri yapılmaktadır.

2. Nakit Transferi

Nakit transferleri, uygun donörlerden toplanarak uygun alıcılara iletilmesi ile gerçekleştirilmektedir. Vakıf, zekat mükellefler için zekatın nasıl hesaplanacağına dair birebir veya web sitesindeki hesaplama araçlarından yardım sağlamaktadır. Ayrıca online bağışlarda hibenin ne kadarının nereye gideceğini donörler kendileri belirleyebilmektedir.

Zekat Transferi kapsamında belirlenen fonlar:
– Yoksulluktan kurtarma fonu
– Konut fonu
– İş fonu
– Eğitim fonu

Zekat Gelir ve Harcamalarında Dikkat Edilen Hususlar
– Hibelerin her ay dikkatlice fon türlerine ayrılması
– Zekat ödemelerinden önce geniş mali kontrol ve denetim
– Tüm hibe fonlarının tek hesaptan ödenmesi
– Zekat ödemelerden önce ve sonra mali kontrolün tekrar gerçekleşmesi
– Fonlandırılacak kişiler ile hesapların bağdaştırılması/senkronize edilmesi

NZF’nin Bölgesel ve Küresel Fonksiyonu

İnsanların yaşadıkları bölgeyle ve insanlarla bağlarının geliştirilmesinde zekatın büyük bir payı var fakat bu bağın gerçekleşmesi için zekatın yerel toplanması ve dağıtılması önem arzetmektedir. Zekat genel itibariyle siyasi (devlet) bir müessesi olarak düşünülüyor. NZF, yerel bağların geliştirilmesi ve yerel ağlar ile topluluğu kuvvetlendirmesi hedefiyle bu mekanizmanın sivil toplum faaliyeti olarak işlemesinin daha faydalı olacağı düşünülmektedir. Bunun yanısıra müslümanların azınlıkta olduğu ve islamafobinin yüksek olduğu bir ülkede bu tür sivil oluşumlar müslüman topluluklar çok daha işlevseldir.

NZF yerel çalışmaları ve dayanışmayı önemsediği kadar bu tecrübenin diğer ülkelere de taşınması için gayret göstermektedir. 2011 yılında faaliyete geçen National Zakat Foundation (NZF) Birleşik Krallıktaki başarısının ardından NZF platformu tecrübesini hem Avustralya’ya hem de Kanada’ya taşıdı. 2016 yılında NZF Worldwide, çeşitli yerel platformların
çalışmalarını ve faaliyetlerini birbirine bağlamak için merkezi bir organ olarak kuruldu.

NZF, bu güne kadar Birleşik Krallıkta 40 binden fazla kişiye 25 Milyon Pound zekat fonu dağıttı.

TARTIŞMA – Soru-Cevap 

• COVID-19 salgını zekat bağışların miktarında bir  değişime veya farklılığa yol açtı mı ?

2020 ve 2021 yıllarında zekat gelirleri açısından negatif bir durum yaşanmadı. Virüsle yaşama pratiğine alışan insanların enpati becerilerinin ve hassasiyetlerinin geliştiğini tahmin ediyoruz. Donörler pandemi zorluğunun farkında olarak toplumsal yardımlaşmaya dahil olmak istediler.

• Bağışlanan zekat fonları belli zekat kalemlerinde biriktiği takdirde neler yapılıyor?

Dönorler ile sürekli iletişim halinde kalınarak zekat kalemlerinin yıl üçerisinde sürekli aktif bir akış mekanizması halinde işlemesi sağlanıyor.

• Şeria fetva kurulunuz var mı?

NZF, kurulduğu günden bu yana bünyesinde çeşitli istişare kurulları kurdu fakat buradaki amaç yalnızca zekat dağıtım mekanizmasına yönelik fetvalar almak değil. Amaç, fetvalarla toplumu birleştirmek yani toplumdan koğup veya toplumda hiçbir karşılığı olmayan fetvalar üretmek ve bunu uygulamak değil sosyolojik yapıyı bu şer’i mekanizmaya dahil etmektir.

Sonuç:

Raporu sonlandırmadan önce öne çıkan noktalar belirtilmek istenmiştir.

1. Zekata yönelik geliştirilen sistemlerin yerel çalışmalar yapması gerekir.
2. UNHCR Zekat Fonu’nun geliştirlmesine yönelik veya NZF tecrübesinin Türkiye’ye taşınması hususunda işbirlikleri yapılabilir.
3. Zekat merkezli çalışan kurumların güvenilirlik ilkesini öne çıkarması gerekmektedir.

Merve Soylu