Edward D. Hess – Katherine Ludwig, Tevazu – Akıllı Makine Çağında İnsan Kemâlâtını Yeniden Düşünmek, çev. Zekiye Baykul, Albaraka Yayınları, 1. Baskı Ekim 2021, 204 sayfa. 

 İnsan Kemâlâtını Düşünmek: Tevazu 

İnsanlığın üretim ve tüketim tarihine bakıldığında tükenen yine insanın kendisidir. Kezâ! Etkileşim ve uyum halinde olan insan bir değişim ve dönüşüme mâruz kaldığında üç sınıf ortaya çıkar: değişim ve dönüşümü yapan aktör kesim, adaptasyon sağlamayıp mücadele eden kesim ve yeni bir değişim ve tepkiyi ya da sonucu getiren kesim. Bu zincirleme nesiller arası ilişki olarak sürüp gider! Sanayi Devrimi, Teknoloji Devrimi örneklerine baktığımızda kimi kesim kazançlı çıkarken, çoğu kesim de zararlı çıkmıştır. Bunun yeni ve gelecekte olacak bir örneği de hızla ilerleyen, hüküm süren ve genişleyen teknolojidir. Akıllı robotlar, yapay zekâlı akıllı makineler, biyomedikal, genetik mühendisliği, katmanlı üretim, kuantum bilişim ve sanal gerçeklik gibi alanların güç ve iktidarlığıyla birey ve toplum olarak karşı karşıyayız. 

Virginia Üniversitesi Darden İşletme Fakültesi’nde, Batten’de resmî idareci ve işletme profesörü olan Edward Hess; kurumsal öğrenme, büyüme/inovasyon kültürleri, liderlik, davranışlar ve süreçler hakkında eğitim vermekte, araştırmalar ve danışmanlık yapmaktadır. Virginia Üniversitesi Darden İşletme Fakültesi’nde araştırma, editörlük ve yayıncılık asistanı yapan Katherine Ludwıg; eski kurumsal finans ve menkul değerler avukatıdır. Bu iki yazarın “Akıllı Makine Çağı” hakkında bilgi verirken “İnsan Kemâlâtı”nı yeniden düşündürüyor. Ortak olarak kaleme aldıkları “Tevazu – Akıllı Makine Çağında İnsan Kemâlâtını Yeniden Düşünmek” ile akıllı makine çağı için yeni bir zihinsel model ne ve nasıl olmalı sorularına cevap arıyor. Bu yönüyle yeni kurallar ve yeni akıl ile kemâlâtın yolunu açarak “Tevazu”ya ulaşmamız gerektiği üzerinde durur. Yeni akıllı davranışlar geliştirerek; egoyu susturmak, düşünme ve duygularımızı yönetmek, insanlarla duygusal bağ kurarak empatiyi geliştirerek akıllı makine çağına karşı bireyi desteklemenin yollarını anlatıyor. Kitap, akıllı makine çağı karşısında şirket ve kurumların “Yeni Akıllı Kurum” oluşturmak ve yönetmek hakkında bilgiler vermektedir. Üç kısım ve dokuz bölümden oluşan bu kitap; ilk kısmı “Akıllı Makine Çağı” hakkında tanım yaparak ikinci kısımda ise birey ve toplum olarak “Yeni Akıl” geliştirip “Tevazu”ya sığınarak “İnsan Kemâlâtı”nı yaşamaya yönlendirmektedir. Kitabın son kısmı ise “Yeni Akıllı Kurumlar’ın” tanımı, özellikleri, işlev ve işleyişi, dayanaklarını anlatmaktadır. 

İnsanlık tarihinin seyri bir takım değişim ve dönüşüme uğramıştır. Tarım Çağı, Fransız İhtilali, Sanayi Devrimi gibi toplumsal olaylar; sebeplerin birikimiyle geri dönüşü olmayan sonuçlar getirmiştir. Nesnelerin interneti, sanal gerçeklik, yapay zekâ, robotik, nanoteknoloji, derin öğrenme, insan beyninin haritalanması ile biyomedikal, genetik ve siborg mühendisliği gibi alanlarda yaşanan ilerlemelere “Akıllı Makine Çağı” denilmektedir. 

İnsan duygusu ile akıllı makine ortak noktalarda denge ve uyumlu olabilecekler mi? Tepkisel bilişsel ile duygusal alışkanlıklarımızın akıllı makinelerle sınır ve zemini nasıl olacak? Bu gibi sorulardan anlaşıldığı gibi İnsan ile nesne arasında yeni bir bakış açısı ve iletişim doğallığı ortaya çıkacaktır. Edward D. Hess ile Katherine Ludwig ortak çalışmaları olan “Tevazu” kitabında değindikleri konulardan bir tanesi de makinelerin birçok açıdan ‘Akıllı’ olacağı bir dünyada başarılı olmanın gerekliliği üzerinde durulmaktadır. Hess ile Ludwig, eleştirel ve yenilikçi düşünme, yaratıcılık, duygusal ve sosyal zekâ becerisi alanlarında yaptıkları araştırmalarla doğal ve çevresel sınırlarımızın üstesinden gelmemize yardımcı olacak 4 temel davranıştan bahsederler:

• Egoyu Susturmak 
• Kendi Düşünce ve Duygularımızı Yönetmek 
• Yansıtıcı Dinleme 
• Duygusal Bağ Kurma ve Başkalarıyla İlgili Olma: Empati. 

İnsanlık tarihi büyük değişim ve dönüşüm olaylarını yaşadıklarından iki olgu ortaya çıkar: yeni ve eski. Bu durum çağın şartları içinde kendi doğasında yeni ile eskinin savaşı olur. Kitapta “Akıllı Makine Çağı”nda mümkün olacak “Yeni Akıl” ile “Eski Akıl”ın farklılığını ve çatışmasını anlatmaktadır. Eski akıl; insanlık birikiminin gelmiş olduğu ve yeni akıl ile tamamlanan bir sürecin tanımıdır. Yeni akıl; akıllı makinelerin artan bilişsel yeteneklerini hesaba katan, ne kadar bildiğimize dair nicelikle değil; düşünme, öğrenme ve başkalarıyla duygusal bağ kurma niteliğimizle ölçülen, insan aklına dair yeni bir tanımdır. 

Makinaların otonom hâle gelmesi, insanlara hâs olan rutin olmayan bilişsel görevler, taslak hazırlama, rutin olmayan manuel işleri; otomatik algılama, sensör ve robotik alanındaki gelişmeler insanı akıllı makine çağına götürmektedir. Kitabın ilk konusu bu akıllı makine çağı için yeni bir zihinsel model oluşturmaktır. İnsanın ihtiyacında güven vardır. Güvenin olması içinde imkanların, durumların kontrolü insanın elinde olmalıdır. Makinaları yönetmek, yönlendirmek ve dahası için kontrol ve denetim gücü ve imkânı insanın elinde olmalıdır. Yeni bir çağ olan: “Akıllı Makine Çağı” her alanda insanın hayatında yeni bir alan oluşacağı, anlamına gelmektedir. 

Akıllı Makine Çağı’nda “Yeni Akıl” başlığında yazar şöyle bir tanım ve kriterler sunmaktadır: Üst düzey düşünme, öğrenme ve diğerleriyle duygusal bağ kurmada ustalaşmaktır. Şu kriterlerle devam eder:

• Düşünme, dinleme, iş birliği yapma ve öğrenme kalitenizin,
• “Bilmeme”de egonuzdan ayırmada ne kadar iyi olduğunuzun, 
• İşlerin nasıl yürüttüğüne dair kabullerinizi daima stres testine tabi tutmaya ne denli açık olduğunuzun,
• Yeni fikirler ile hedeflerinizi gerçekleştiren yolları tecrübe etmede ve bu deneyimlerden ders çıkarmada ne kadar iyi olduğunuzun bir ölçüsüdür. 

Arapça kökenli kelime olan “Tevazu” alçakgönüllülük, yalınlık, gösterişsizlik anlamlarına gelmektedir. Hess ile Ludwig kitaplarının üçüncü bölümünü “Tevazu”nun Akıllı Makine Çağı’nda ne anlama geldiği ve geliştirdikleri dayanakları anlatırlar. Bu yönüyle tevazuyu felsefî entelektüel bir değer ve psikolojik yapı olarak ele alırlar. Tevazunun şöyle tanımı yapılır: “Tevazu açık görüşlü, dürüst bir kişiliğin ‘hayatta yalnızca ben yokum’ şeklinde bir yaklaşım geliştirmesini ve kişinin kemâlât arayışında dünyayı ‘olduğu gibi’ kucaklamasını sağlayan bir zihniyettir.” Başlığın devamında tevazu hakkında yanlış algılar, entelektüel tevazunun unutulan mirası, tevazu psikolojisi, tevazu avantajı konularıyla başlığı tamamlar. 

Kitabın “Yeni Akıllı Davranışlar” bölümünde insanın akıllı makinelerden ayıran düşünme ve duygusal bağ kurma becerilerinin altında yatan yetileri geliştirmeyi anlatmaktadır. Yeni Akıllı Davranışları bilinçli bir şekilde uygulamayı ve bilişsel, duygusal ile öz yönetim ‘kaslarımızı’ eğitmeyi hedeflemektedir. Bu çabayla: Egoyu Susturmak, Kendimizi Yönetmek(düşünce ve duygularımızı), Yansıtıcı Dinleme ve Empati(başkalarıyla duygusal bağ ve irtibat kurma) özelliklerinin Akıllı Makine Çağı Becerilerinde gerekliliği ve yöntemi anlatılmaktadır. Bu yönüyle bireyin ‘öz ve dış yönetim’ kabiliyeti verilmeye çalışılmaktadır.

Kitabın son kısmı ise Akıllı Makine Çağı’nda “Yeni Akıllı Kurumlar” nelerdir ve nasıl olmalıdır, sorularına cevap aranmaktadır. Bireyden takım ve örgüt yönetim konularına evirilerek akıllı makine çağı’nda kurum ve şirketlerin adaptasyon ve istikrarın korunması hedeflenmiştir. Hess ile Ludwig, geleceğin kurumlarına akıllı makine çağı’nda ustalaşmasını ve potansiyellerinin zirvesine ulaşmasını kolaylaştıran türde iş ortamları oluşturacak bilgiler vermekteler. Bunun yapılması için yapısı, kültürü, insan kaynakları politikası, liderlik tutumları, ölçümleme sistemi, ödülleri ve süreçleriyle Yeni Akıl + Tevazu Zihniyeti ve Yeni Akıllı Davranışları ile eksiksiz şekilde bütünleşen, bunları teşvik edip benimseyen bir kurumsal sistem oluşturmayı hedefleniyor.

Teknolojinin dönüştürmeye ramak kaldığı bir dünyada başarılı olmak için “Tevazu” kitabı rehber niteliğinde. Bu yönüyle Akıllı Makine Çağı’nda bilişsel ve duygusal olarak gelişebilmek için Edward D. Hess ile Katherine Ludwig ortak çalışmaları olan “Tevazu” kitabı; Yeni Akıl ve Tevazu zihniyetini kabul ederek, Yeni Akıllı Davranışları benimseyerek kılavuz olma, rehberlik yapmayı hedeflemektedir. İlerleyen teknolojinin hüküm sürdüğü bir dünyada otomatik davranış zincirlerimizi kırmak, egomuzu susturmak, yansıtıcı şekilde dinleme, düşünme ve duygularımızı yönetme, başkalarıyla duygusal bağ ve ilişki kurmak için Akıllı Makine Çağı’nda mücadele etmemiz elzemdir.

Yunus Özdemir