İslam iktisadı alanının önemli bir konusu da Müslümanların yaşadığı yerlerdeki ekonomik durumdur. Bu kapsamda bu yazıda Filipinler’deki Müslüman grup Moro Müslümanlarından ve ekonomilerinden bahsedeceğim. Bu bahsi ise özellikle gözleme ve içeriden bilgiye dayalı olarak yapmaya çalışacağım.

Filipinler ve Müslümanlar

Hepsinde yerleşim olmasa da toplamda 7.000’den fazla adacıktan oluşan, Asya’nın en doğusunda yer alan Filipinler’in bugün 115 milyondan fazla olan nüfusunun yalnızca 8-10 milyon arasının Müslüman olduğu tahmin ediliyor. Oysa bir zamanlar Müslümanlar ağırlıkta imiş. Bu demografinin nasıl değiştiğine dair bilgi için dipnottaki kaynağa bakabilirsiniz.[1] Fakat kısaca şu bilgileri paylaşabilirim: Bölgenin büyük bir kısmı Müslümanlar tarafından idare ediliyorken 1500’lerde İspanyollar gelip burada yayılmaya başlıyorlar. Zaten Filipinler isminin kökeni de İspanya Kralı Filipe’ye dayanıyor. Bu sebeple Müslümanlar kendi bölgelerine Filipinler değil de Bangsamoro yani Moro Halkı demeyi tercih ediyorlar -ki “moro” kelimesi de İspanyolların buradaki Müslümanları Kuzey Afrikalılara benzetmesinden dolayı ortaya çıkıyor.[2] 1900’lerin başında ülke İspanyollardan Amerikalılara geçiyor, hem de para karşılığında! Bütün bu süreçte Müslümanlar sürekli sürüldüğü ve bölge Hristiyanlaştırıldığı için Müslümanlar en son ülkenin güneyine sıkışıyor, geri kalan bölgelerse Hristiyan ağırlıklı hale geliyor. ABD 1946’da Filipinler’e bağımsızlık verse de bugün dahi ülkede ciddi bir Amerikan etkisi mevcut. 1960’lardan itibaren Filipin hükûmeti tarafından Müslümanlara yönelik baskılar artınca önce siyasi olarak çözüm bulunmak istense de neticede silahlı çatışmaya başvurulması kaçınılmaz oluyor. Bu amaçla Müslümanlar tarafından sırasıyla şu teşkilatlar kuruluyor: Müslüman Bağımsızlık Hareketi, Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi (MNLF) ve Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MILF) -ki bugün hakim olan yapı da bu. Bu sonuncusunun kurucusu, dipnottaki kaynakta yer alan eserin de ön kısmını kaleme alan Selamet Haşim(i)(1942-2003).[3] 1972’den itibaren verilen mücadelede netice olarak Müslümanlar istediklerine kavuşuyor ve 2014’te barış anlaşması imzalanıyor.

Bugün Filipinler’deki Müslümanların büyük çoğunluğu güneydeki Mindanao adasında yaşıyor. Yukarıdaki haritadan da görüleceği üzere Bangsamoro bu adanın içerisinde yer alıyor. 2019’daki halk oylamasıyla Müslüman Mindanao Özerk Bölgesi, Bangsamoro (Moro Halkı) Özerk Bölgesi’ne (BARMM) dönüşüyor. Bangsamoro’da şu an geçici hükumet bulunuyor. MILF’ın hakim olduğu geçici hükumetin başında ise Hacı Murat İbrahim yer alıyor.[4]

Bangsamoro Ziyareti

Bugün yaklaşık 5 milyon kişinin yaşadığı Bangsamoro bölgesindeki ilk seçimler 2025’te gerçekleşecek. Yönetim bu seçimlerden sonra ülkedeki İslami finans ve bankacılık varlığını artırmak istiyor. İşte biz de Türkiye’deki çeşitli üniversite ve ilgili kurumlardan bir heyetle elimizden geldiğince Türkiye’nin bu konudaki tecrübelerini anlatmak için bir haftalık bir ziyaret kapsamında Bangsamoro’ya gittik.

Uzun bir yolculuktan sonra ilkin başkent Manila’ya, ardından da Mindanao’ya uçtuk. Bizi ilkin tanıdık bir grup karşıladı; Bangsamoro Türkiye Eğitim Akademisi (BTEA). 2018’de kurulan akademi, Türkiye-Bangsamoro arasındaki ilişkiyi sağlam tutan kurumlardan biri. Balıkçılık, turizm ve İslami ilimler olmak üzere üç alan üzerinden 4 senelik üniversite eğitimi veren ve neticesinde kolej yani üniversite diploması imkanı sunan bir kurum bu.

Ziyaretimizin asıl amacı kapsamında  iki katılımcı üzerinden bir gün boyunca ilgililere İslami bankacılık eğitimi verildikten sonra iki gün boyunca da İslam iktisadının tarihi, ilkeleri, temel kurumları -İslami sermaye piyasaları, İslami sigortacılık, vb.- hakkında sunumlar yapıldı. Bu bağlamda Türkiye’deki çeşitli üniversitelerden İslam iktisadıyla ilgili akademisyenlerle sektörden kişilerin bir araya gelip ortak bir amaç uğruna güç birliği yapması güzel bir tecrübe oldu.

Son olarak, bölgede Türkiye’den gelen iki STK üzerinden savaşta yetim kalanlar için yetimhane hizmeti verilmekte olduğunu öğrenip bu kurumları da ziyaret ettik. Yetimhanedeki çocukların hem çekingenliği hem coşkusu görülmeye değerdi.

Bangsamoro ve (İslam) İktisadı

Yukarıda da değindiğim gibi, Bangsamoro geçici hükumetinin amacı, İslami finans ve bankacılık üzerinden bir kalkınma gerçekleştirmek. Fakat bundan önce Bangsamoro’nun genel iktisadi durumundan bahsetmek gerekirse, öncelikle, uzun süreli bir savaştan çıkan ve henüz yönetimin de tam anlamıyla oturmadığı bu bölgedeki ekonomik yapının henüz yolun başında olduğunu anlamak zor değil. Nitekim yukarıda bahsi geçen raporda şu cümlelere yer veriliyor: “Barışın nimetlerini görmeye de başlamışlar. Kırk yıldır dağlarda süren bir yaşamın sonucunda barış görüşmeleri ile birlikte ilk kez şehre gelen, hayatlarında ilk kez arabaya binen, ilk kez bir lokantada oturup yemek yiyen insanlardan bahsedilmekte.”[5] Burada ufak bir parantez açıp ekonomiyi de etkileyen güvenlik meselesine kısaca değineyim. Kaldığımız süre boyunca güvenliğe dair herhangi bir sıkıntı yaşamadık. Filipinler hükumeti ile yapılan anlaşmaya göre Filipinler askerlerinin yavaş yavaş çekilmesi bekleniyormuş. Bir kaç ay öncesine değin dahi askerlerin daha sık mevcut olduğu kontrol noktaları bugün hala mevcut olsa da askerlerin mevcudiyeti oldukça az idi.

Şu an için bölgenin ekonomisi tarıma ve balıkçılığa dayalı gözüküyor. Öne çıkan tarım ürünleri, pirinç ve bazı tropik meyveler. Fakat tarım ve balıkçılığın üretiminin niteliği ve niceliği ayrıca üzerinde durulması gereken bir husus. Nitekim tarım ve balıkçılığın önemine binaen gençler özellikle bu bölümlerde eğitiliyor. Hayvancılık hususunda ise daha çok tavuk yetiştiriciliğinin olduğunu gördük. Nitekim bölgenin beslenmesi de daha çok buna dayanıyor. Fabrikalaşma ise henüz oldukça cılız zira yurtdışından hemen hiç sermaye gelmiş değil.

Ekonomik yapının önemli bir çıktısı olan gelir adaleti hususu ise Filipinler genelinde sorunlu gözüküyor zira özellikle başkent Manila’da lüks gökdelenlerin hemen yanıbaşında tenekeden barakalar görmek mümkün.[6] Bangsamoro’nun genel silüetinde henüz ciddi lüks yapılanmalar söz konusu olmasa da gelir eşitsizliğinin bazı nüvelerinin burada da mevcut olduğu söylenebilir.

İslam iktisadı ve finansı adınaysa bölgede henüz ciddi bir yapılanma mevcut değil. Nitekim genel bir banka ve finansal kurum yaygınlığından da bahsetmek pek mümkün değil. Parasal aktiviteler daha çok pawnshop’lar üzerinden yürütülüyor gibi gözükmekte.

Sonuç ve Gelecek

Netice itibariyle, turistlerin ve yabancı yatırımcıların hemen hiç uğramadığı bu bölgede kendilerini ziyarete gelen ve paylaşımda bulunan bir Müslüman grubun olması oradakiler için şu aşamada zaten çok mutluluk verici oldu. İnşallah bu paylaşım devam eder. Bu bağlamda eğitim bağlarının kurulması önemli bir öncül adım zira bu sayede geleceğin yöneticileri yetiştirilmiş oluyor. Bu anlamda Bangsamoro oldukça şanslı çünkü her şeye rağmen hayatlarından memnun, geleceğe umutla bakan, güzel amaçları olan pırıl pırıl bir genç nesli var.

Gelecek için ise, 2025 seçimleri oldukça önemli. Amaç, adım adım İslami finansın çeşitli kurumlarını hayata geçirebilmek. Bu bağlamda bölgenin yapısına uygun mikro finans gibi, karz  gibi, vakıf ve selem gibi yapılanmaların özellikle öne çıkması için çalışılabilir.

Sonsöz: Bu ziyareti finansal açıdan destekleyen TKBB’ye, güzel bir yolculuğu birlikte mümkün kılan yol arkadaşlarıma ve bizi orada en güzel şekilde ağırlayanlara çok teşekkür ederim.

Zeyneb Hafsa ORHAN

İZÜ İslam Ekonomisi ve Finansı

[1] https://www.insamer.com/tr/uploads/pdf/mu-cadele-ahlaki-selamet-has-imi.pdf

[2] Malumdur ki İspanyollar Endülüs Müslümanlarını Morisco olarak adlandırıyor.

[3] Ona dair de şu kitap okunabilir: Çağa İz Bırakan Önderler, Mehmet Özay.

[4] Mücadele süreci ve gelinen noktadaki durumun özeti için bkz. https://www.youtube.com/watch?v=FfMPpWz7GY0

[5] https://www.insamer.com/tr/uploads/pdf/mu-cadele-ahlaki-selamet-has-imi.pdf

[6] Filipin paradoksu olarak adlandırılan bu durum için bkz. https://www.casaesperanzaofangels.com/the-philippine-paradox/