2022 yılını yeni geride bırakırken klasik IFSB[1] (Islamic Financial Services Board/İslami Finansal Hizmetler Kurulu) raporlarının da 2022 için olanı yayına sunuldu. Bu yazıda bu rapordan öne çıkanları özetlemeye çalışacağım.

Öncelikle 2021-2022 arasında öne çıkan ve tüm dünya ekonomi-finansına olumsuz etkileri olan (bundan olumlu etkilenen azınlık bir tarafa bırakılacak olursa) iki olay, Covid-19 pandemisi ve Ukrayna-Rusya savaşıdır. Bunlarla birlikte küresel İslami finansın özet gelişmeleri şöyle olmuştur:

• İslami bankacılıkta son 1 sene zarfında %6.5’luk büyüme
• İslami sermaye piyasalarında %11.6’lık büyüme
• Tekafül yani İslami sigortacılıkta ise %5.2’lik büyüme

Burada tekrar hatırlatmakta yarar var ki IFSB raporu küresel İslami finansı şu gibi kompartımanlara ayırmaktadır:

• İslami bankacılık
• İslami sigortacılık
• Sukuk
• İslami fonlar

Bunlardan son ikisi, yani sukuk ve İslami fonlar, temel olarak İslami sermaye piyasasını oluşturmaktadır. Bunlara ilave olarak İslami mikrofinansı eklemek mümkündür fakat bunlara dair veri edinimi zor olduğu için rapora dahil edilmese gerektir.

Tablo 1: Bölgelere Göre Küresel İslami Finans Unsurları, Milyar dolar

Kaynak: IFSB (2022). IFSI Stability Report 2022. IFSB.

IFSB’nin paylaştığı rakamlara göre dünyadaki toplam İslami finans varlıkları 3 trilyon dolara erişmiştir. Dünyadaki finansal büyüklüğün 487 trilyon dolar olduğu düşünülünce[2] 3 trilyon doların bunun yanında oldukça az kaldığı (%0.6) görülmektedir.

Kendi içerisinde küresel İslami finansın en öne çıkan öğesi İslami bankacılıktır. 2,1 trilyon dolarlık büyüklüğe sahip İslami bankacılığın İslami finans içerisindeki oranı %70 civarıdır. Bu da hala bankacılık ağırlıklı bir İslami finans yapısına sahip olunduğunu göstermektedir. Onu takiben %25 ile sukuk gelmektedir. Yazının başında belirtilen büyüme oranlarından da anlaşılacağı üzere sukuk İslami finansın en hızlı büyüyen unsurudur. Bunun sebepleri ve olası sonuçları ayrıca tartışılır. İslami fon varlıklarının oranı %5 iken İslami sigortacılığınki ancak %1’e yakındır.

Bölgesel dağılıma bakılacak olursa ciddi bir Körfez hakimiyeti söz konusudur zira küresel İslami finansın %52.4’ü yani yarısından biraz fazlası bu bölgededir. Detayında ise sukuk hariç diğer bütün öğelerde de başı çeken yer burasıdır. Sukuk açısından öne çıkan bölge, Malezya’nın da yer aldığı Güney Doğu Asya’dır. Bunun temel sebebi, Malezya’nın sukuk konusundaki fıkhi onayları, altyapısı ve tecrübesi olsa gerektir. Bir not düşmek gerekirse, Türkiye bu listede “diğer” grubundadır.

Son olarak her bir İslami finans unsurunda öne çıkan ülkelere bakacak olursak şu özeti yapabiliriz:

• Dünyadaki İslami bankacılık varlıklarının en fazla olduğu yer %30.6 ile Suudi Arabistan’dır. Onu %17 ile İran takip etmektedir.
• Devlet sukuklarına göre de ilk sıra yine Suudi Arabistan’ındır (%41.6). İkinci sıra ise %19.6 ile Endonezya’nındır.
• Özel sukuk diyebileceğimiz ve genelde İslami bankalarca ihraç edilen sukuklara işaret eden grup içinse lider ülke %43.9 ile Malezya, takip eden ülke ise %27.8 ile Suudi Arabistan’dır. Türkiye’nin listelerde yukarıda yer aldığı tek kalem olan bu grupta üçüncülüğü vardır (%11.4).
• İslami fonlar için lider ülke yine Suudi Arabistan gözükmektedir (%35.2). Takipçisi Malezya’nın oranı %27.7’dir. Bu listede özellikle Batılı ülkeler göze çarpmaktadır; Lüksemburg, ABD gibi.

Tekafüle dair verilerde aksaklıklar olması sebebiyle doğrudan ülke bazı sıralama yapılmadığı görülmektedir.

[1] www.ifsb.org

[2] https://www.statista.com/statistics/421060/global-financial-institutions-assets/

Zeyneb Hafsa ORHAN

İZÜ İslam Ekonomisi ve Finansı

*  Yazarların görüşleri kendilerini bağlar.