Aslında bu yazıda İslam ekonomisi/iktisadına başlangıç yapmayı planlıyordum ancak bu ara zihnimi çokça meşgul eden, asıl mevzuyla da çok ilgisiz olmayan bir şeye değinmek istiyorum. Böylece, tabiri caizse, konuya dair yumuşak bir giriş yapmış olalım.
Günümüzde özellikle de yaşadığımız ülkede sıkça dile getirilen bir kavram “kolay yoldan para kazanmak”. ( Kavramın İngilizcesi “easy money”. Hatta aynı isimli 1983 tarihli bir film bile mevcut.) Bu eskilerde hiç yok muydu, günümüzde daha mı çok net bir şey söyleyemem ama sanırım insanoğlunun var olduğu her dönem bu kavram başka şekilde dile getirilse de hep var idi. Bugün farklı olan belki de bunu elde etme yöntemlerinin değişmesidir diyebilirim.
Peki kolay yoldan para kazanmak tam olarak ne demek? Aslında kısaca şu demek; çok emek, çaba, vakit sarf etmeden ve de çok riske girmeden para kazanmak. Ama burada kast edilen öyle az para da değil, iyi miktarda para kazanmak. Bu kastedildiği şekliyle kolay yoldan para kazanmak sadace bizde değil, dünyada da genel olarak hoş karşılanmayan bir kavram. Neden? En temel sebebi şu diye düşünüyorum; dünyada kolay yoldan para kazanma imkanları sınırlı gözükmektedir ve genelde bu kavram istenmeyen, arzu edilmeyen aktivitelerle, işlerle bir araya gelmektedir. Peki gerçekten dünyada kolay yoldan para kazanma imkanı kısıtlı mıdır? Öyleyse neden öyledir? Bu sorulara özellikle İslam’ın iktisadi bakış açısına göre cevap vermeye çalışacağım.
Öncelikle, İslam dini insanların emeğiyle, çabasıyla kazanılmış şeylere oldukça önem atfetmektedir. Bunu şu hadiste açıkça görebiliriz: “İnsan, elinin emeğinden daha hayırlı bir lokma yememiştir…” (Buhari, Büyu, 15). Hatta hadisin devamında bahsi geçen Davud (a.s.) örnekliğindeki gibi kendisi peygamber olsa ve zengin olsa dahi durum böyledir. Nitekim İsra Suresi 13. ayet, Allah’ın (c.c.) nasibi, rızkı insanın çabasına, ameline dayandırdığını açıkladığı şeklinde de yorumlanmaktadır.
Dolayısıyla amel, emek, çaba önemlidir. Niye önemlidir peki? Çünkü insan onlarla insan olma yolunda ilerler. İnsan bu süreçte öğrenir, uygular, görür, dener, değiştirir, yeniden dener. Bunlarla da bağlantılı olarak cüzi ihtiyarisini ortaya koymayı öğrenir, hatalarından ders almayı öğrenir, sonucu beklerken sabretmeyi öğrenir ve tüm bu süreci yaşayarak şükretmeye değer şeyler olduğunu fark edebilir. Örneğin Yasin Suresi 35 ayet, tam bunu anlatmaktadır. Bunlardan hareketle rahatça söylenebilir ki kazanç hususunda emeğe, gayrete, çabaya bu denli vurgu yapılması temel bir sebebe mebnidir; insanın olgunlaşması ve tekamül etmesi. Yoksa Allah insanoğluna da tıpkı kuşlar gibi her gün masrafsız rızık bulduramaz mıydı? Elbette buldururdu. Ama o zaman insan olmak tam anlamıyla hasıl olmazdı.
Bütün bunlara rağmen şu sorulabilir; hiç mi kolay yoldan para kazanma imkanı yoktur? Vardır elbette. Allah bu yolu da dilediklerine açık tutmamış mıdır? Örneğin miras ile mesela. Ama bu tamamen hikmete bağlı nasip işidir. Ayrıca imtihandan da ari değildir. Fakat dünyadaki para getirici tüm işler alt alta yazılsa kolay yoldan para getirebilecek olan çok az iş/durum çıkacaktır. Onların da bir kısmı (hatta bir çoğu) arzu edilmeyen şeyler üzerinden olacaktır zira bu, yukarıda bahsettiğim sebepler ve daha birçoğuna dayalı ilahi bir kaide gibidir. Ayrıca, yukarıda sebeplere ilaveten, kolay yoldan elde edilene karşı insanın bakışı da değişir, davranışı da. Kolay kazandığını –hele bir de devamı bekleniyorsa- daha kolay ve hatta gereksizce elden çıkarır insan. Böylece eşyaya bakışı değişir, bozulur. İlaveten, eğer tüm dünyada kolay yoldan para kazanmanın pek çok yolu olsa idi hemen herkes ona tevessül etmez miydi? Ki bu durumda da çalışan kalmazdı. O zaman tarlayı kim eder, çocuklara kim eğitim verir, hastalara kim bakardı? Neticede ise kolay yoldan para kazanan çok kişi olacağından o kolay yoldan para edinmedeki paranın miktarı da bir süre sonra azalırdı.
Zeyneb Hafsa ORHAN