Klasik fıkıhta murâbaha malın mâliyetinin müşteriye bildirilmesi ve üzerine kâr eklenerek satılmasıdır. Yani müşteri satın aldığı mal sebebiyle satıcıya ne kadar kâr verdiğini bilmektedir. Ancak Türkiye’de uygulanan murâbahanın klasik fıkıhtaki vâdeli satıma tekâbül ettiği de bazı İslâm hukukçularınca ifâde edilmiştir. Bu durumda müşteriye malın mâliyetinin tam olarak açıklanma zorunluluğu olmamaktadır. Bugün katılım bankalarının asıl para kazanma yöntemi murâbahadır. Daha çok peşin alınan malın vâdeli kârlı satımı şeklinde işlemektedir. Malın satıcıdan banka adına alınması sırasında, banka müşterisi bankayı vekâleten temsil etmektedir. Mal ile ilgili evrakların müşteri adına tanzim edilmesi ise İslâm hukûku açısından önemsizdir. Zira İslâm hukûkunda evrakların müşteri adına düzenlenmesi şartı bulunmamaktadır.

Buna göre murâbahanın aşamaları şöyledir:

• Müşteri almak istediği malı bulur. Satıcıyla akit yapmaz. Katılım bankasından vekâlet almış ise akit yapabilir.
• Katılım bankasına malı almak üzere başvurur.
• Katılım bankası malın alım satıma uygun olup olmadığını ve müşterinin ödeme kabiliyetini araştırır.
• Katılım bankası kurumsal işlemlerde satıcıya sipariş formu gönderir. Müşterisine malı alması için vekâlet verir. Bireysel işlemlerde bu vekâlet şubedeki personel, SMS mesajı ya da MİM (Müşteri İletişim Merkezi) yoluyla verilir.
• Katılım bankası malın alındığına dair evraklar ulaşınca satıcıya ödeme yapar.
• Katılım bankası malı müşterisine taksitli bedelle satar.

Katılım bankaları murâbaha yapabilmek için şu noktalara dikkat etmektedirler:

• Ortada alınıp satılacak bir mal ya da hak var mıdır?

Eğer alım satım yapılacak bir mal ya da hak yok ise katılım bankası nakit borç verip fazlasıyla tahsil edemez. Zira bu durumda fâizcilik yapmış olur. Bu bakımdan katılım bankaları murâbahasını yapmadıkları bir malla ilgili vergileri, cezaları, devlet okul harçlarını, noter masraflarını vs. 85 murâbahaya konu yapmazlar. Müşterinin nakit sıkıntısı dinen muteber bir gerekçeye dayanıyorsa ve nakit sıkıntısı aşılmadığı takdirde müşteri adına büyük zararlar söz konusu olacak ise teverruk yoluyla işlem yapılması uygun görülmektedir.

• Alınıp satılacak mal ya da hak dinen satıma uygun mudur?

Eğer müşterinin katılım bankasından talep ettiği mal dinen alım satıma uygun değilse murâbaha yapılamaz. Bu bakımdan içki, sigara, kumar malzemeleri, müstehcen yayınlar vs. murâbahaya konu olamazlar.

• Alınıp satılacak mal taksitle satıma uygun mudur?

Murâbaha vâdeli satımdır. Dolayısıyla alınıp satılacak malın vâdeli satıma uygun olması gerekir. Paraların ve para hükmündeki varlıkların ise vâdeli satımı kâr değil fâiz doğurur. Bu bakımdan katılım bankaları döviz murâbahası yapmazlar. Altın konusunda ise İslâm hukukçuları arasında görüş ayrılığı vardır. Külçe altın ile çeyrek, yarım, tam altını para sayıp işlenmiş altını, hurda altını ve altın tozunu mal sayan görüşe göre bu tür mal kabul edilen altınlar murâbahaya konu olabilmektedir. Bu görüşe göre gümüş para vasfını tamamen kaybetmiştir. Bazı katılım bankaları ise altın ve gümüşü tamamen para saydıkları için bunların murâbahasını yapmazlar.

• Alıcı ile satıcı kendi aralarında sözleşme yapmışlar mı?

Sözleşmesi bitmiş işlemlere katılım bankası dahil olamaz. Çünkü ortada satıcıdan alınıp müşteriye satılacak mal kalmamış demektir. Bu sebeple esas faturası kesilmiş, sözleşmesi imzalanmış, ruhsatı/tapusu devrolmuş, peşinatı verilmiş işlemlere katılım bankası dahil olamaz. Kaporanın malın mülkiyetini devreden bir ödeme olup olmadığı ise tartışmalıdır. Bazı katılım bankaları kaporayı mülkiyeti devreden bir ödeme saymayan görüşle amel ederken bazı katılım bankaları kapora ödenmiş ise murâbaha yapmamaktadır.

• İşlem sahte midir?

Katılım bankası gerçek işlemlere yardımcı olabilir. Sahte işlemlerle finansman sağlamak isteyenlerle çalışamaz. Bu bakımdan akrabalar, eşler, ortaklar, grup firmaları arasındaki murâbaha taleplerine ilk etapta olumsuz yaklaşırlar. Yine satıcıya ödenen para muvâzaa hissi verecek şekilde alıcıya ödenmiş ise katılım bankaları böylesi müşterilere karşı da dikkatli davranırlar.

Fâizli bankalar bunların hiçbirine dikkat etmez. Dolayısıyla katılım bankacılığında uygulanan murâbaha ile fâizli bankacılıktaki krediler kesinlikle farklıdır.

Kaynak: Katılım Bankacılığı