Zekâtın asıl amacı Allah’ın emrini yerine getirmektir. Ancak diğer ibadetlerde olduğu gibi zekâtın da bir araç olarak farklı işlevleri ve etkileri vardır. Bunlardan biri de fakirliği azaltmaktır. Bir diğeri de ekonomiye can vermektir. Bu yazımızda zekâtın çarpan etkisi ile ekonomiye canlılık katmakta olduğunu ekonomik bir analiz ile göstermeye çalışacağız.

Çarpan Etkisi Nedir?

Kavramlar

Çarpan Etkisi

Çarpan etkisi (multiplier effect), bağımsız yatırımlarda oluşan değişikliğin Gayri Safi Yurt İçi Hasılada (GSYH) meydana getireceği değişikliği, artışı veya azalışı, ifade eder. Yapılan bir yatırım başka alanlarda gelir akımı oluşturmaktadır. Elde edilen gelirin ise tüketim ve tasarruf olarak iki işlevi vardır. Bu bağlamda çarpan (multiplier), yatırımdaki artışın/azalışın meydana getirdiği gelirdeki artışın/azalışın katsayısını ifade etmektedir. Oluşturduğu etkiye ise çarpan etkisi denmektedir.

Çarpan katsayısı marjinal tüketim eğilimi ve marjinal tasarruf eğilimi ile hesaplanır.

m (multiplier) = çarpan

m=1/1-MPC=1/MPS

MPS+MPC = 1

MPC (Marginal Propensity to consumption) = Marjinal tüketim eğilimi

Marjinal tüketim eğilimi, gelirdeki artışın tüketimde ne kadar etki yapacağını gösteren bir parametredir. Tüketimdeki değişim miktarının gelirdeki değişim miktarına bölünmesiyle bulunur. Mesela bireyin geliri 1000 TL artıyor, tüketimi de 600 TL artıyorsa o zaman marjinal tüketim eğilimi katsayısı 0.6 olacaktır.

MPC = dC/dY

Marjinal tüketim eğilimi = tüketimdeki değişim/gelirdeki değişim

0.6 = 600/1000

MPS (Marginal Propensity to save) = Marjinal tasarruf eğilimi

Marjinal tasarruf eğilimi ise, tüketimin tersine, gelirdeki artışın tasarrufta ne kadar etki yapacağını gösteren bir parametredir. Tasarruftaki değişim miktarının gelirdeki değişim miktarına bölünmesiyle bulunur. Ya da marjinal tüketim eğilimi üzerinden de hesaplanabilir. Çünkü tüketilmeyen miktar tasarruftur. Bir önceki örnekteki gibi bireyin geliri 1000 TL arttığında, tasarrufu da 400 TL artıyorsa o zaman marjinal tasarruf eğilimi katsayısı 0.4 olacaktır.

MPS = dS/dY

Marjinal tasarruf eğilimi = tasarruftaki değişim/gelirdeki değişim

0.4 = 400/1000

Ya da

MPS+MPC = 1

MPS= 1- (dC/dY) = 1- MPC

Zekâtın Çarpan Etkisi

Bilindiği üzere zekât, üzerinden bir yıl geçmiş belirli bir düzeydeki (nisab) malın fazlasından Tevbe suresi 60. Ayetteki 8 sınıfa sarf edilmektedir. Belirtilen 8 sınıfın başında fakirler ve miskinler gelir. Dolayısı ile geliri en düşük tabakaya, zenginler tarafından gelir transferi yapılır. İhtiyaç sahipleri ise elde ettikleri bu geliri tasarruf etmekten çok ihtiyaçları için harcayacaklardır. Yani bir fakirin marjinal tüketim eğilimi her zaman yüksektir ve gıda, barınma ve sağlık gibi asli ihtiyaçlarına yöneliktir.

Şimdi, 100 ₺’nin zekât olarak bir ihtiyaç sahibine verildiği ve verilmediği durumları varsayalım. İhtiyaç sahibinin marjinal tüketiminin 0.9, marjinal tasarruf eğiliminin ise 0.1 olduğu bir durumda çarpan katsayısı 10 olacaktır. Bu zekâtın verilmeyip zenginin elinde kaldığı durumda ise zenginin çarpan katsayısı 1.11 olacaktır.

Bu durumun GSYH’ye etkisi ise aşağıdaki formül ile hesaplanabilecektir:

Δ GSYH = GSYH’deki değişim = m* Δ Gelir/yatırım = çarpan * gelir/yatırımdaki değişim

Çarpan katsayısının 10 olduğu durumda bu GSYH’de 1000 ₺ artış sağlayacak, 1.11 olduğu durumda ise 111 ₺ artış sağlayacaktır.

Bu analizi daha önce hesapladığımız Türkiye’de zekat potansiyeli ile birleştirirsek, sadece en zengin 100 kişinin zekat potansiyeli olan 8.7 milyar ₺ (3.7 kurüzerinden), GSYH’da 87 milyar ₺ artış sağlaması, toplam zekat potansiyeli ise 80 milyar ₺ olması hasebiyle 800 milyar ₺ artış sağlaması çarpan etkisi analizine göre kuvvetle muhtemeldir.

Zekât Büyümedir

Bir açıdan zekât gelişmek ve büyümek anlamına da geldiğinden gerçek manada büyümenin/gelişmenin de zekât ile sağlanabileceği yukarıdaki çarpan analizinden anlaşılmaktadır. İslam’ın bir köprüsü mahiyetinde zenginden fakire aktarılan zekât, sosyo-ekonomik bir dinamizmin fitilidir. Allah’ın, İslam’ın üçüncü esası olarak koymuş olduğu bu farizanın takdiri ve kıymeti gelir ve servet eşitsizliklerinin en üst düzeyde yaşandığı bu dönemde insanlık açısından önemi her geçen gün daha iyi anlaşılmaktadır. Umarız ki Allah’tan, zekâtın hikmetlerini her yönüyle insanlığa hissettirir ve bu ibadetin hakkıyla uygulanmasına biz Müslümanlara nasip eder.

Allah, en iyisini bilendir.

Yararlanılan Kaynaklar:

http://www.ekodialog.com/kamu_maliyesi/carpan_hizlandiran_etkisi.html

http://economicsupdate.blogspot.com.tr/2015/07/what-is-multiplier-effect-of-zakat_2.html

http://www.mahfiegilmez.com/2015/10/butce-acgn-artrmadan-buyume-oran.html

https://islamiktisadi.net/index.php/2016/12/17/turkiyede-zekat-potansiyeli/

https://islamiktisadi.net/index.php/2016/12/11/kuran-i-kerimde-gecen-zekat-ayetleri-mealleri/