Anasayfa KitapKitap-Tanıtım Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlarından Yeni Kitap: İslam İktisadında Para: Bakırdan Dijitale

Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlarından Yeni Kitap: İslam İktisadında Para: Bakırdan Dijitale

by

Sunuş

Bu çalışmanın ve kitabın amacı tarihsel süreç içerisinde para ve para politikasının gerek toplum ihtiyaçları gerekse de teknolojik ilerleme ve gelişme çerçevesindeki değişimini ve İslam ekonomisindeki yerini anlamaktır. Farklı alanlarda ve konularda uzmanların hazırlamış olduğu bölümler geçmiş uygulamalar, günümüzdeki gelişmeler ve gelecek perspektifi açısından İslam fıkhının paraya yaklaşımından teknolojinin ilerlemesi ile sürekli gelişen para politikasına, ödeme sistemlerinden ortaya çıkan yeni küresel parasal düzene kadar İslam ülkelerinin karşılaştığı ve karşılaşacağı meydan okumaları göz önüne sermektedir. Kitabın özgün yanı bölümlerde sadece durum tespiti yapılmamasıdır. Her bölüm ilgili konu hakkında analiz ve değerlendirmeler yaptıktan sonra aynı zamanda alternatif modeller ve yöntemler önererek İslam ülkelerine yeni finansal ve parasal gelişmeler konusunda bir nevi yol haritası çizmektedir.

Cem Korkut, “İslam İktisadında Para ve Para Politikası Uygulaması”başlıklı bölümünde tarih boyunca insanlığın paraya yaklaşımını ele almaktadır. Paranın modern ekonomideki tanımına ve geleneksel sistemin üzerine inşa edildiği ilkelere değindikten sonra Korkut, İslam iktisadının parayı ele alış biçimine odaklanmaktadır. İslam devletlerinin tarih boyunca para politikasına yaklaşımlarının ele alındığı bölümde çağımızda paranın yanlış tanımlanmasının ortaya çıkardığı sorunlardan bahsedilmektedir. Çalışma aynı zamanda İslami bir para politikasının hedeflerini ve uygulamalarını geleneksel para sistemi ile mukayeseli şekilde ele alarak İslami iktisat sisteminin teşekkül edilmesinde para politikasının önemine işaret etmektedir.

Necmeddin Güney, “İslam Hukukunda Para Kavramı ve Paranın Yeri” başlıklı bölümünde İslam hukuku bağlamında paranın tedavüle sürülmesini ve ticari işlemlerde paranın durumuna dair hükümlere genel bir şekilde değinmektedir. Ayrıca klasik fıkıh literatüründeki para anlayışı ve tasnifini de ortaya koyan Güney, İslam iktisadı kapsamında para basma yetkisi, para tağşişleri, paranın cinsinin ne olması gerektiği konularına değinmektedir. Paranın geliri olan faizin ticari akitler, ortaklık ve borç ilişkileri ile olan bağlantısı da bu bölümde incelenen diğer konu başlığıdır.

Ali Polat ise bölümünde konuya ekopolitik yönden yaklaşıyor. “Sınır Ötesi Ödeme Sistemi’nin Ekonomi Politiği ve İslâm Ekonomisi Bağlamında Değerlendirmeler” başlıklı çalışmasında uluslararası finans ve bankacılık hizmetlerinin küresel düzeyde geleneksel sistemler ile yürütülmesini sorgulamaktadır. Katılım finansı hizmetlerinin küresel sistemde değiştirilmesi mümkün olmayan teknik konulardan birisi olan ödeme sistemlerine sunabileceği hizmetleri değerlendiren Polat, yeni finansal teknolojilerinin gelişmesinin ödeme sistemleri üzerindeki etkisini incelemektedir.

“Para Sistemlerindeki Dönüşümün Dünü, Bugünü ve Geleceği” başlıklı bölümünde Fatih Kaplanhan, insanlık tarihinde vuku bulmuş para sistemindeki değişimlerde etkin aktör ülkeleri ve faktörleri vurguladıktan sonra parasal ve bölgesel birliklerin önemini anlamak için para çeşitlerinin gelişim ve değişim sürecini, bu değişimde nelerin belirleyici olduğu üzerinde durmaktadır. Kaplanhan, paranın regülasyonunda etkin olmanın en az ülkeyi yönetmek kadar önemli olduğu bilinci ile para sisteminin yarınında söz sahibi olmak için para sisteminin dünü ve bugünü irdelemiştir. Teknolojik gelişmeler neticesinde ortaya çıkacak para sistemlerinde proaktif bir rol almak için ekonomik-mali birliktelik aşamaları değerlendirilmiştir. Ülkeler arası ekonomik ve finansal iş birliklerinin önemine dikkat çekilen çalışmada Kaplanhan, özellikle dış ticarette küresel hakim döviz cinsleri ile ticarete alternatif yöntemler önermektedir. İslam ülkelerinin topyekûn kalkınmasının en önemli şartının iş birliği olduğunu vurgulayan Kaplanhan, bu iş birliği çerçevesinde uygulanacak parasal ve ticari politikaları analiz etmektedir. Kaplanhan, İslam dünyasının önümüzdeki dönemde para sistemindeki dönüşüm sürecinde karşılaşacağı meydan okumalar için ‘parasal birlik’ önerisini sunmaktadır.

Abdurrahman Yazıcı, paranın mahiyetini fıkhi boyutta tartıştığı “Kaydî Para Üretimi ve Fıkhi Açıdan Bir Değerlendirme” başlıklı bölümünde modern bankacılık ve kredi sisteminin dayandığı para yaratma mekanizmasını anlatmaktadır. Kaydî para üretimine dair fıkhi açıdan leh ve aleyhteki görüşleri belirten Yazıcı, özellikle bu konudaki fıkhi değerlendirmeyi maslahat, enflasyon ve pahalılık, arz/emisyon, mevduatın niteliği, haksız zenginleşme ve merkez bankasının rolü gibi kavramlar açısından tartışarak incelemektedir. Kaydî para sisteminin hangi durumlarda İslami bir boyuta sahip olabileceği ve fıkhi açıdan bu durumun analizi de bu bölümde incelenen bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ömer Faruk Tekdoğan ise kısmi rezerv bankacılığının İslam iktisadına uygunluğunu tartışmaktadır. “Kısmi Rezerv Bankacılığı Sistemi ve İslami Bir İktisadi Düzen İçin Uygunluğu” başlıklı bölümde modern bankacılık sisteminin nasıl işlediğine değinen Tekdoğan, kısmi rezerve dayalı bankacılık sistemini ve kaydî para üretimini, sebep olduğu iktisadi ve sosyal sonuçlarla birlikte irdelemektedir. Tekdoğan bölümünde, ortaya çıkan sonuçların barındırdığı olumsuzlukları mümkün olduğunca iyileştirme veya ortadan kaldırma adına, mevcut yapı ile alternatifler yolların ne kadar makul ve uygulanabilir olduğunu değerlendirerek bu durumu İslam iktisadı perspektifinden sorgulamaktadır. Abdullah Durmuş, “İslam Hukuku Açısından Kaldıraçsız Spot, Kaldıraçlı Forex ve Türev Döviz (Para) İşlemleri” başlıklı bölümünde işin uygulama boyutuna yani sermaye piyasası boyutuna girmektedir. Para mübadelelerinde kullanılan kaldıraçsız spot ve kaldıraçlı forex ile türev döviz işlemlerinin fıkhî boyutunu tartışan Durmuş, birincil fıkıh kaynaklarından modern finansta artık yaygın şekilde kullanılan bu uygulamaların İslam hukukuna uygunluğunu ulemanın lehte ve aleyhte görüşlerini mukayese ederek vermektedir.

Kitabın İslam iktisadı çerçevesinde kripto paralar ve finansal teknolojilerdeki ilerlemelerin analiz edildiği 2. kısmı Hasan Doğan’ın “İslam Hukuku Bakımından Kripto Para Uygulamaları” başlıklı bölümünde kripto para kavramını dini boyutuyla incelemektedir. Doğan, kripto parayı borsa, bankacılık, kredi gibi kavram ve sistemlerin geçirdiği dönüşümü dikkate alarak çok boyutlu bir değerlendirme yapmaktadır. Bu bölümde tedavüldeki helal olduğu söylenen kripto paralar hakkında da bilgi verilerek güncel gelişmeler ışığında kripto para piyasası da incelenmektedir. Doğan, ayrıca İslam hukukuna uygun kripto para üretiminin nasıl olması gerektiğini vurgularken Türkiye için İslam fıkhına uygun, devlet tarafından üretilen ve bir madene dayalı kripto paranın tedavüle sürülmesi önerisinde bulunmaktadır.

Kripto para üretiminin teknik boyutuna girerek inceleme yaptıkları “Bitcoin Örneği Üzerinden Fıkhın Kripto Paralara Bakış Açısı” başlıklı bölümde Abdurrahman Candan ve Halil İbrahim Yaşlak, bitcoin meselesini, garar, bey‘ul ma‘dûm, kumar, miras ve akit teorisi çerçevesinde değerlendirmektedir. Bitcoin üretiminin teknik boyutuyla kapsamlı şekilde anlatıldığı bölümde kripto para sisteminin teknolojik, siyasi, iktisadi ve sosyolojik boyutta etkileri vurgulanırken fıkhi açıdan kripto paranın potansiyel sakıncaları lehte ve aleyhte görüşler ile vurgulanmaktadır. Bölümde ayrıca kripto para sisteminin mevcut finansal sistem üzerindeki etkisine değinerek neden alternatif bir ödeme yöntemi olarak değerlendirilmesinin tamamen gündemden çıkarılmaması gerektiğine de değinilmektedir.

“İslami Finansta Kripto Para ve Blokzinciri Teknolojisinin Kullanım Potansiyeli” başlıklı bölümde Melih Turan, kripto para ve blokzinciri teknolojisindeki güncel durumu özetlemektedir. Sonrasında ise Türkiye’de bu konudaki destekleyen ve karşı çıkan fıkhi görüşleri karşılaştırmaları olarak vererek kripto para ve blokzinciri teknolojisinin İslami finansta sağlayacağı fırsatlar ve imkanlar ödeme sistemleri, para transferi mekanizması, miras ve vasiyet sistemi, bağış ve zekat teknolojileri ve kitle fonlaması başlıkları altında değerlendirilmektedir.

Yavuz Demirdöğen, “İslami Finansın Gelişiminde Finansal Teknolojik Gelişmeler” başlıklı bölümde güncel finansal teknolojileri inceleyerek bu teknolojilerin İslami finansın gelişmesi ve yaygınlaşması için sağlayacağı fırsatlara değinmektedir. Çalışmada İslami fintekler ve potansiyelleri değerlendirilirken sundukları imkânlar da vurgulanmaktadır. Demirdöğen, İslami finteklerin önündeki engelleri ve fırsatları sıralarken, aynı zamanda İslami finteklerin gelişmesi için yapılacakları bir yol haritası kapsamında devlet, yatırımcılar, start-uplar ve müşteriler başlıkları altında irdelemektedir.

Ekonomi ve finans statik bir yapıya sahip değildir. Sürekli dönüşen ve gelişen yapısı ile yeni yöntemler ortaya çıkmaktadır. Ayrıca teknolojinin gelişmesi de ekonomik ve finansal piyasaları etkileyen bir diğer husustur. Bunun yanında değişen toplum yapısı ve tüketici davranışlarının sosyal etkileri kadar ekonomik etkileri de hissedilir düzeydedir. Bu kitapta İslam iktisadında paraya olan yaklaşım felsefi, teorik ve fıkhi açıdan detaylı şekilde değerlendirildiği gibi aynı zamanda güncel uygulamalar da incelenmektedir. Kitapta sadece durum tespitleri yapılmamaktadır. Para ve para politikası konusunda güncel ve teknolojik gelişmeler çerçevesinde, İslam iktisadı sınırları içerisinde politika ve yol haritası önerileri de yapılmaktadır. Bu açıdan elinizdeki bu çalışma İslam iktisadında para kavramını geçmişteki örnek yaklaşımlar, günümüzdeki mevcut uygulamalar ve gelecekte ortaya çıkacak teknolojiler ışığında potansiyel gelişim bağlamında etraflıca ele almaktadır. Çalışmanın İslam iktisadı ve finansı literatürüne katkı sağlayacağını temenni ediyoruz.

Gayret bizden tevfik ve takdir Allah’tandır.

Dr. Cem Korkut

Ankara, 2020

Kitabı temin etmek için: Diyanet Vakfı Yayınevi

Benzer Yazılar

Görüşlerinizi Paylaşabilirsiniz

    Mail Bültenimize Abone Olun